Gezegenimiz; yayılmacı, istilacı yönüyle küresel olan; ama politik sonuçları itibarıyla 'anti-küresel' bir sürecin kilometre taşlarını da döşediği görülen Koronavirüs pandemisiyle medikal savaşa devam ediyor. Bugünkü yazımda aşı çalışmalarıyla yapay zeka teknolojileri arasındaki ilişkiyi sorgulayacağım ve Türkiye'deki mevcut aşı çalışmaları konusundaki son gelişmeleri aktaracağım.
Yapay zekayla başlayalım:
Yapay zeka teknolojilerinin Korona'yla mücadelede ayrıntıları bilinmeyen ve pek de sorgulanmayan bir rolü var. 2019 Temmuz'unda, yani Koronavirüs pandemisinden önce Avustralya'da bir grup bilim insanı yapay zeka ile grip aşısı üretti. mRNA teknolojisi ile öngörülenden hızlı üretilen Koronavirüs aşılarının icadında yapay zekanın kullanılıp kullanılmadığı sorusunun cevabı tam olarak bilinmiyor. Zira bu konuda hiçbir üreticiden doyurucu bir açıklama yok.
Bildiğimiz kadarıyla yapay zekanın pandemide en çok kullanıldığı kısım virüsle ilgili verilerin muhafaza edilmesi, potansiyel tehditlerin testi ve teşhisler gibi unsurlar. ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü'nün Temmuz 2019'daki bir 'workshop'ında biyo-medikal keşiflerde ve klinik araştırmalarda yapay zekanın giderek önem kazandığına dikkat çekilmişti. 'Beş göz' adı verilen elektronik istihbarat paktına üye ülkeler; Suki, Kara, Epic gibi i-Phone'daki Siri benzeri ses sistemlerini Covid-19'un klinik kayıtlarının tutulmasında kullanıyor.

TÜRKİYE'DEKİ AŞI ÇALIŞMALARI

Yapılan araştırmalara göre Türkiye kamuoyu, mRNA aşısından çok geleneksel yöntemle üretilen Çin aşısına daha az şüpheyle yaklaşıyor. Üzerinde çalışılan yerli aşılar da uygulanmaya başlandığında tercih edilebilecek türden aşılar olarak görülüyorlar.
Gelelim Türkiye'deki aşı çalışmalarına... Türkiye'de aşı çalışmaları devlet destekli olarak iki ayrı koldan devam ediyor. Birisi Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu'nun (TÜBİTAK) desteklediği aşı çalışmaları; diğeri ise Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı'nın (TÜ- SEB) desteklediği aşı geliştirme projeleri. Toplamda 16 ayrı merkezde Covid-19 aşı geliştirme çalışmaları sürüyor.
Türkiye'deki yerli aşılardan beş tanesi klinik öncesi dönemi başarıyla tamamladı ve insan deneylerine başlandı. Türkiye'deki 16 potansiyel aşı arasında öne çıkan aşı, Erciyes Üniversitesi Aşı Araştırma ve Geliştirme Merkezi (ERAGEM) tarafından geliştirilen aşı. Bu aşıda 14 Aralık'ta Faz-1 aşaması tamamlandı ve Faz-2 aşamasına geçildi. Şu ana kadar da ciddi bir yan etki görülmedi.

ODA SICAKLIĞINDA YAŞAYACAK KORONA AŞISI

Henüz Faz-1 aşamasında olan, ancak farklı bir yöntemle üretildiği için çok tercih edileceği düşünülen bir aşı var. Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölüm Başkanı Prof. Dr. Nesrin Özören ve ekibinin yürüttüğü ASC zerrecik aşısı projesi bu. ASC protein mikroküreciklerine dayalı platform aşı teknolojisi, vücudumuzdaki protein yapısının immün sistemi uyarması üzerinden çalışıyor.
Bu çalışmalarda bir yıl geride kaldı. Mayıs ayında Faz-1 deneylerine başlamayı planlıyorlar. Aralık ayında Faz-3'e geçerlerse 2022'de aşıyı hazırlamış olacaklar. Bu aşı ile ilgili -henüz emekleme aşamalarında iken- ayrıntılı bilgi içeren bir yazı yazmıştım. 29 Mart 2020'de bu köşede 'Korona'yla medikal savaşın sırları' başlığıyla yayınlanmıştı. (Bkz: https://www.sabah.com.tr/yazarlar/pazar/ferhatunlu/ 2020/03/29/koronayla-medikal-savasin-sirlari)
"Daha önce üretilecek yerli aşılar var. Bu, biraz geç kalacak" diyebilirsiniz. Ancak bu aşının farkı, eksi 70 veya daha az soğuk derecelerde taşınmasına gereklilik duyulmayacak olması. Çünkü oda sıcaklığında bozulmayacak. Bu yönüyle ASC zerrecikleri aşısı, aşıları soğuk tutma altyapısına sahip olmayan Afrika ülkelerinden başlayarak az gelişmiş ülkeler için ideal bir aşı. Türkiye, ASC zerrecikleri aşısının büyük bir ithalatçısı haline gelebilir. Şayet bu, gerçekleşirse hatırı sayılır bir başarı olacak. Yurt dışında yapay zekayı aşı keşif çalışmalarında kullananlar olduysa bile onların da erişemeyeceği bir başarı...