Sosyal yahut fiziki bütün bilimler çıktıkları yere geri dönerler. Belki biraz değişmiş ve başkalaşmış olarak. Bu da gayet tabiidir. Üretim ilişkilerinin kendisini yeniden üretebileceğine inanıyorsunuz da felsefenin kendisini yeniden üretebileceğine neden inanmıyorsunuz?
***
Filozof olmayanlar için felsefeye giriş kitabı yazmak dahice bir fikirdir. Çünkü hedef kitlesi birkaç felsefe eğitmeni hariç herkestir. Peki ama bu insanlar felsefe öğrenip de ne yapsınlar diyorsanız cevabı basit: Felsefe filozoflara ya da entelektüellere bırakılamayacak kadar ciddi bir iştir.
Louis Althusser'e soracak olursak en körümüz, sağırımız, objektifimiz bile felsefenin dışında değildir. İşinde gücünde olan sıradan insanlar ya da laboratuvarda deney yapan bilim insanları... İdeoloji her şeyi kuşatır. Tarihi yoktur. Althusser düşüncesinde önemli bir yer tutan 'kendiliğinden' kavramı bu zaviyeden bakınca önemlidir.
***
Althusser'i benim için ilginç kılan şey 'ikili kopuş' adını verdiğim süreçtir. Cezayir doğumlu yazar Ortodoks Marksizm'in mabedinden kaçmış; Marks üzerine yaptığı okumalar sırasında düşünürün yaşadığı 'epistemolojik kopuşları' fark etmiş ve belgelemeye çalışmıştır.
Bu çaba aynı zamanda kendisinin de hem yapısalcılıktan hem de materyalist düşünceden epistemolojik anlamda kopuşlar yaşayabilmesine zemin hazırlamıştır.
Althuser, Marksizmin yaşadığı krizi fark etmiş; aşmak için çareler önermiştir. Üst belirlenme, yeniden üretim, devletin ideolojik aygıtları gibi kavram ve teoriler bu çabanın eseridir.
Ortaya atıldığı zaman itibariyle ciddi kırılmaları yansıtan ve yabana atılması mümkün olmayan düşüncelerdir bunlar.
***
Hakkında çok konuşulan, düşüncelerine çok sık atıf yapılan bir isim Althusser. Fakat birkaç ünlü makalesine dair yapılan yorumlar dışında Althusser felsefesini bütünüyle kavramaya dönük okumaların yapıldığını söylemek zor.
Bunun bir nedeni de bütün yapıtlarının Türkçeye çevrilmemiş olması. Can Yayınları tarafından İsmet Birkan çevirisiyle yayımlanan Filozof Olmayanlar İçin Felsefeye Giriş kitabı bu ihtiyaca kısmen de olsa yanıt verebilecek nitelikte.
Bu 'el kitabı' Althusser düşüncesinin yöntem ve içeriği hakkında önemli ipuçları içeriyor.
***
Giriş bölümünde Althusser felsefenin zamansızlığına değiniyor.
Gerçekten de felsefeyi ilginç kılan şeylerden biri farklı zamanlarda yaşamış filozofların düşüncelerinin aynı zamanda ortaya koyulmuş gibi karşılaştırılabilmesi ve tartışılabilmesidir.
Bunu sağlayan, felsefenin öznesinin pek değişmemesidir.
Oysa Althusser, öncülü olan pek çok materyalist ve yapısalcı düşünür gibi felsefenin öznesinin değiştirilmesini teklif etmiştir. Kanaatimce bu bir kaderdir.
***
Kendisiyle çeşitli vesilelerle Althusser hakkında konuştuğumuz bir dostuma düşünür hakkındaki duygusunu sordum. "Bence samimi ve dürüst bir adamdı" dedi. "Hakkı yenmiş bir düşünürdür. Bu ülkede yaşamıyor olsaydık biz de onun gibi delirebilirdik." Karısını boğarak öldürmesinden ve bilahare intihar etmeye çalışmasından söz ediyordu. Akli muvazenesi yerinde bulunmadığı için ceza almamıştı.