Son zamanlarda yapılan çalışmalar her altı çiftten birinde kısırlık problemi olduğunu gösteriyor. Kısırlığa neden olan problemlerden biri de bir tür yumurtlama bozukluğu olan polikistik over sendromu (PCO).
Yumurtlama (ovulasyon) bozukluğu nedir?
Çocuk sahibi olamayan kadınların yüzde 25'inde ovulasyon (yumurtlama) düzensizlikleri vardır. Bunun nasıl oluştuğunu anlayabilmek için de, yumurtalık fonksiyonlarının bilinmesi gerekir.
Yumurtlama fonksiyonu hangi şekilde işler?
Üreme çağında yumurtalıkların iki ana fonksiyonu vardır: bunlardan biri düzenli adet kanamalarının arasında yumurta üretimi, diğeri ise östrojen ve progesteron hormonlarının salınmasıdır. Bu hormonlar yumurtayı döllenmeye, fallop tüplerini de embriyo transferine hazırlar ve döllenen embriyonun rahimde tutunabilmesi için gerekli ortamı sağlar. Beyindeki hipofiz bezinden yumurta gelişimini uyaran hormon (FSH) ve yumurtanın olgunlaşarak çatlamasını uyaran hormonların (LH) salınımı ile yumurta gelişimini ve yumurtalıklarda hormon üretimini kontrol eder. Adet kanaması sonrasında FSH ve LH hormonlarının etkisi ile folikül gelişimi başlar. Östrojen salgılayan her folikül bir yumurta içerir. Adet döneminin ortasında yumurtlama gerçekleşir. Baskın olan folikül çatlar ve yumurta fallop tüplerine atılır. Çatlayan folikülün hücreleri progesteron hormonu salgılar. Boş folikül büzüşür. Oluşan sarı renkli yapıya korpus luteum adı verilir. Adetin ikinci döneminde korpus luteumdan östrojen ve çok miktarda progesteron salgılanır. Eğer döllenme gerçekleşirse, döllenen yumurta (embriyo) fallop tüplerinde üç-dört gün geçirdikten sonra rahme gelerek endometrium denen rahmin iç tabakasına yerleşir. Östrojen ve progesteron, rahmi embriyonun tutunabilmesi için hazır hale getirir ve embriyonun besinini sağlar. Eğer döllenmiş yumurta rahme tutunamazsa bu hormonlar yumurtlamadan iki hafta sonra iyice azalır ve rahmin iç tabakası dökülür, bu da adet kanamasına neden olur.
VÜCUT ISISI ÖLÇÜLEREK ANLAŞILIR
Yumurtlamanın düzenli gerçekleştiği nasıl anlaşılır?
Kadın adet döneminin ilk gününden itibaren her sabah uyandığında derece ile ağızdan vücut ısısını ölçer ve tabloya işler. Yumurtlama gerçekleştikten hemen sonra vücut ısısı 0.5 derece artar. Eğer yumurtlama gerçekleşmezse vücut ısısı değişmez. Kanda veya idrarda yumurtanın olgunlaşarak çatlamasını uyaran hormonun (LH) düzeyi belirlenerek de yumurtlamanın olup olmadığı belirlenir. Ayrıca ultrason ile yapılan takipler ile de yumurtalıklardaki folikül gelişimi ve yumurtlamanın olup olmadığı belirlenebilir.
Yumurtlama problemlerinin nedenleri nelerdir?
Yumurtlamadaki problemler birçok nedene bağlı olabilir. Diyet, kullanılan ilaçlar ve yaşam tarzı yumurtlamayı etkiler. En sık görülen neden beyin-yumurtalık aksının düzenli çalışmamasıdır. Daha nadir olarak yumurtalıkların kendindeki bir problem yumurtlama bozukluklarına neden olur. Beyin-yumurtalık aksının çalışmasındaki problemler iki değişik şekilde görülebilir. Hipotalamik pitüiter fonksiyon bozukluğunda; hastada adet düzensizliği ve yumurtlama bozuklukları görülürken, hipotalamik pitüiter yetmezlikte yumurtlama hiç gerçekleşmez ve hasta adet görmez. Hipotalamik pitüiter fonksiyon bozukluğu; yumurtlama bozukluklarının en sık görülen ve en kolay tedavi edilebilen nedenidir. Bu durum şişmanlığa, strese, kullanılan ilaçlara ve polikistik over sendromu olarak adlandırılan nedenlere bağlı olabilir. Hipotalamik pitüiterde yumurtalıklara beyinden hiçbir hormonal uyarı gitmediği için folikül gelişimi ve yumurtlama gerçekleşmez. Yumurtalıklarda görülen yetmezlik de; bağışıklık sistemindeki bozukluklara, doğuştan olan problemlere veya enfeksiyonlara bağlı olabilir. Yumurtlama gerçekleşmeyen hastalarda ilaç kullanılarak folikül gelişimi ve yumurtlama sağlanır. Uygulanan tedavi ile hastaların yaklaşık yüzde 50'si altı ay içinde gebe kalır.
HAMİLELİK DÜŞÜNÜLMESE BİLE KİLO VERİLMELİ
Tanı konduktan sonra polikistik over sendromunun tedavisi kolaydır. Hasta ileride gebelik istemese bile mutlaka tedavi görmelidir.
Kilo verme: Birçok polikistik over hastası kilo vererek normale dönebilir. Bu hastaların doktor kontrolü altında verilen diyet programlarını uygulamaları ve egzersiz yapmaları gerekmektedir.
Yumurtlamanın uyarılması: Hastalığın tedavi edilmesindeki ana amaç, kadının çocuk sahibi olabilmesi için yumurtlamanın uyarılmasıdır. Bu amaçla doktor kontrolünde bazı hormon ilaçları kullanılır.
Cerrahi tedavi: İlaçlar ile tedavi sağlanamazsa laparoskopi ile lazer veya elekrokoter uygulanarak yumurtlama uyarılabilir.
ADET DÜZENSİZLİĞİ VE AŞIRI KILLANMA OLUR
Polikistik over sendromu, düzensiz ya da adet kanaması olmadan geçen sikluslar, tüylenme, infertilite ve kilo artışı ile karakterize bir durumdur. Polikistik over sendromu olan vakalarda birçok küçük kist içeren büyük yumurtalıklar dikkati çeker. Adet düzensizliği, tüylenme ve kilo alma değişik boyutlarda veya hiç olmayabilir, fakat yumurtalıklardaki kistler tipiktir ve ultrasonografik olarak saptanır. Polikistik over sendromunda beyindeki hormonlar yeterli miktarda salgılanmaz, yumurta gelişimi ve yumurtlama gerçekleşmez. Östrojen ve androjen hormonları sürekli yüksek düzeylerde olur. Yumurtalıklar büyür ve kistler oluşur. Bu da daha fazla östrojen ve androjen (erkeklik hormonu) hormonu salınmasına yol açar. Artan hormon düzeyleri ve yumurtlamanın olmaması infertiliteye neden olur. Artmış hormonlarla sürekli uyarılan endometrium (rahmin iç tabakası) kalınlaşarak fazla ve düzensiz kanamaya yol açar. Yüksek dozdaki östrojenin endometriumu sürekli uyarması sonucu yıllar içinde rahim kanseri gelişebilir. Androjen düzeyinin artması da aşırı kıllanmaya neden olur.
ULTRASON İLE KİSTLER BELİRLENİR
Yumurtalıkların fonksiyonunu bozarak polikistik over sendromuna neden olan birçok faktör vardır. Bilinen bazı nedenler şunlardır: Şişmanlık: Polikistik over sendromunın en sık görülen nedeni şişmanlıktır. Yağlı dokular östrojen salgılar. Bu da beyindeki hipofiz bezinden yeterli FSH salgılanmasını engelleyerek yumurtlamayı engeller. DiYab et (Şeker Has talığı): İnsülin düzeylerinin yüksek olduğu diyabetli hastalarda yumurtalıkların normal fonksiyonu bozulur ve polikistik over sendromuna benzer tablo gelişir. Polikistik over sendromunun tanısı, hastanın yakınmaları ve muayenesi ile kolaylıkla konabilir. Tanının doğrulanabilmesi için kan hormon düzeylerinin belirlenmesi gerekir. Ultrason incelemesi ile yumurtalıklardaki kistler belirlenir. Eğer hastalık uzun süreden beri devam ediyorsa rahimden parça alınarak değerlendirilir.
KİLO ARTIŞI GÖRÜLÜR
Polikistik over sendromunun belirtileri şunlardır:
Adet düzensizliği
İnfertilite
Tekrarlayan düşük
Tüylenme
Kilo artışı
Anormal insülin cevabı veya şeker hastalığı
Kalp hastalığı
Göğüslerden süt gelmesi