İstanbul Boğazı'nda ne zaman bir kaza yaşansa aynı öneride bulunuyorum: Montrö (Montreaux) Boğazlar Sözleşmesi'nde yer alan, İstanbul'un güvenliğini tehdit eden bazı maddeler değişmeli. Montrö Sözleşmesi, 20 Temmuz 1936'da imzalandı. 1936'da boğazlardan yılda yaklaşık 5 bin gemi geçiyordu. 2017'de ise; 42 bin 978'i İstanbul Boğazı, 44 bin 615'i Çanakkale Boğazı'ndan olmak üzere toplam 87 bin 593 gemi geçti. Montrö Sözleşmesi'ne göre, boğazlardan geçen gemiler kılavuz almak zorunda değil. Nitekim, İstanbul Boğazı'ndan geçen gemilerin 24 bin 146'sı, Çanakkale Boğazı'ndan geçen gemilerin ise 19 bin 925'i kılavuz kaptan hizmetinden yararlandı. Boğazlardan geçen gemilerin yarısından fazlası kılavuz kaptan kullanmıyor; kullansalar da son söz kaptana ait. Hekimbaşı Salih Efendi Yalısı kazasında; kılavuz kaptan iki kez uyarmasına rağmen, Malta bayraklı yük gemisinin kaptanı "Sorumluluk bende" deyip demir atmakta gecikti.
BEDAVA GEÇİYORLAR
Geçen yıl İstanbul Boğazı'nda 22 gemi kazası, 133 gemi arızası meydana gelirken, Çanakkale Boğazı'nda ise dört gemi kazası, 175 gemi arızası yaşandı. 2017'de boğazlardan geçen gemilerin 13 bin 732'sini LNG, LPG ve ham petrol tankerleri oluşturdu. Bu tankerlerden birisi kaza yapsa vay halimize!
Boğaz geçişlerinde, çok riskli olmasına rağmen Montrö Sözleşmesi gereği Türkiye'nin herhangi bir garanti bedeli alma hakkı yok. Transit gemi geçişleri sırasında verilen fener, tahlisiye ve kılavuzluk hizmetleri dışında Türkiye, boğazlardaki geçişlerden tek kuruş para kazanmıyor. Geçiş yapan gemilerin yarısından fazlası da hiçbir bedel ödemeden yoluna devam ediyor.
Dün benim gibi birkaç yazar, yaşanan bu son kazadan sonra Kanal İstanbul'un boğazlarındaki riski azaltacağını yazdı. Ancak bunu yazarken Montrö Sözleşmesi'nin yabancılara tanıdığı avantajları unuttuk.
İstanbul Boğazı'ndan geçmek ücretsizken, gemiler Kanal İstanbul'dan paralı geçmeyi tercih eder mi? İstanbul Boğazı'ndaki trafik yoğunluğu ve gemilerin geçiş bekleme süresi hesaba katılırsa, Kanal İstanbul'u tercih edecek gemilerin sayısı fazla olabilir ama bu sefer de İstanbul Boğazı'ndaki trafik azalacağı için, gemiler tekrar boğazdan geçmeyi tercih edebilir. Özetle Kanal İstanbul bitmeden önce, Montrö Sözleşmesi'nde bizim zararımıza olan maddeleri değiştirmek için harekete geçmeliyiz. Montrö Sözleşmesi'nin, İstanbul'daki 20 milyon kişinin hayatını riske atmasına daha fazla izin vermemeliyiz.