Bağırsaklardan bakteriyel sentez ile çok az miktarda K, B1, B2 vitaminleri yanında B12 vitamini de sentezlenir. Fakat genel olarak B12 dahil sentezlenen bu miktarlar tüm vitaminler için vücudumuzda günlük tüm metabolik fonksiyonlarımızı yerine getirmek için yeterli değildir. Bu nedenle mutlaka besinlerle alınması gerekir. B12 bitkisel besinlerde bulunmayan, hayvansal kaynaklarda yer alan tek vitamindir.
B12 yeteri kadar alınamadığında kansızlığın bir çeşidi olan; kırmızı kan hücrelerinin büyük ve oval hale geldiği ve kemik iliğinden uygun oranda dolaşıma geçemediği pernisiyöz anemi başta olmak üzere sinir sisteminde bazı sorunlar baş gösterebilir. Ülkemizde yetişkin bireylerde yüzde 20'lere varan sıklıkta, yaşlıların ise yüzde 30-40 oranında B12 eksikliği görülmekte. Ben de kilo verme amacıyla bana başvuran her 10 danışanımdan birinde halsizlik, solukluk ve ayakta karıncalanma şikayetleriyle ortaya çıkan B12 eksikliğine rastlıyorum. Beş, altı danışanda da kan değerlerinin alt sınırlara yakın olduğunu görüyorum. Beslenme değerlendirmesi yaptığımda genelde bu eksikliğin temel nedeninin B12'den zengin yiyecekleri çok az tüketmelerine bağlıyorum. Bunun yanında anemi, gastrit, Chron, çölyak, mide ameliyatları gibi gastrointestinal hastalıkların, mide asidini azaltan ilaçların ve diyabet ilaçlarından metforminin kullanımının da B12 vitamini eksikliğine neden olduğu ortak görüştür. Bugün sizlere ülkemizde sıklıkla görülen B12 vitamini tanımını, ne işe yaradığını, ne tüketirsek bu vitamini tam ve yeterli tüketebileceğimizi ve kullanılan B12 desteklerinin çeşitlerini anlatmak istiyorum.
KAN HÜCRESİ YAPIMINDA GÖREVLİ
B12 vitamini, kobalt içeren suda çözünebilir B grup vitaminlerdendir. Bu nedenle 'kobalamin' olarak da bilinir. Kırmızı kan hücrelerinin üretiminde, sinir sisteminin korunmasında, DNA ve sinir hücrelerinin etrafını saran miyelin kılıf sentezinde görev alır. B12 vitamini kalbi ve kalbe giden damarları koruyucu etki oluşturur. Çünkü yüksek seviyelerde homosistein koroner arterlere zarar verebilir ya da kanda pıhtılaşmayı kolaylaştırarak kalp krizi ve felç riskini artırabilir.
EKSİKLİĞİN SAPTANMASI
B12 eksikliği kemik iliği yetmezliğine ve nörolojik sistemde geri dönüşümsüz hasara neden olduğu için erken teşhis ve tedavi çok önemlidir. Vitamin B12 eksikliğini saptamak için kanda homosistein ve B12 seviyelerine, kan ve idrarda metilmalonik asit seviyelerine bakılır. Vitamin B12'nin metabolik yolundaki homosistein ve metilmalonik asit olarak adlandırılan iki bileşen eksiklik durumunda yükselir. Bunun yanında teşhiste kullanılan yeni bir parametre holotranskobalamin düzeyidir. Holotranskobalamin düzeyi eksiklik durumunda azalır. Bu ölçümün daha hassas olduğu düşünülmekte. Bir diğer bir test olan 'şiling' testi, intrensek faktör salınımında bozukluk olup olmadığını anlamak için kullanılır. Bu testte, ağızdan radyoaktif B12 vitamini alınır ve idrarla atılıma bakılır. Düşük ya da normal idrarla atılım, intrensek faktör eksikliğine bağlı olarak, B12'nin emiliminin bozulduğunu gösterir.
B12 vitamini hamilelik sürecinde fetusun sağlıklı gelişiminde önemlidir ve bu dönemde günlük B12 gereksinimi artar. Folik asit ve B12 eksikliklerinin her ikisi de gebelikte tekrarlayan düşük ve preeklampsi, fetal anomaliler gibi sonuçlara neden olabilir. Türkiye'nin Güneybatı bölgesinde yapılan bir çalışmada hamileliğin ilk üç ayındaki kadınların yüzde 30'unda B12 eksikliği tespit edilmiştir. Bu kadınların hiçbiri vejetaryen olmamasına rağmen et tüketimlerinin düşük olduğu bildirilmiştir. Başka bir çalışmada ise hamileliğin son üç aylık periyodundaki anne adaylarında B12 vitamini eksikliği yüzde 27 olarak saptandı.
VEJETARYEN ANNELER DİKKAT
Vitamin B12 eksikliği yenidoğan, süt çocukluğu döneminde katı vejetaryen olan ve pernisiyöz anemisi olan annelerin çocuklarında görülür. Çocuklarda klinik bulgular yetişkinlerden daha farklı olabilir. Süt çocukluğu döneminde büyüme geriliği, motor gelişimde gerilik, uyuşukluk, solukluk, ellerde titreme, iştah azalması ve çevreye ilgisizlik gelişebilir.
B12 EKSİKLİĞİ SEMPTOMLARI
B12 eksikliğinde anemiye bağlı solukluk, taşikardi, solunum düzensizliği gibi hematolojik bozukluklar; el ve ayaklarda karıncalanma ve uyuşma hissi, bilişsel değişiklikler, unutkanlık gibi nörolojik bozukluklar ve yaşlılarda depresyon, demans gibi psikiyatrik bozukluklar oluşabilir. Dilin üzerindeki papillarda silinme, düzleşme görülebilir ve dil normalden parlak, kırmızı bir renk alabilir. B12 eksikliği bu şikayetlerle kendini gösterebileceği gibi hiçbir belirti vermeyedebilir.
B12 KAYNAKLARI
* Kırmızı et
* Tavuk
* Hindi
* Balık
* Yumurta
* Süt ürünleri
YAŞLILARDA B12 EKSİKLİĞİ DAHA SIK GÖRÜLÜYOR
B12 vücutta üretilemediği için besinlerle alınmalı. Kırmızı et, tavuk, hindi, balık, yumurta ve süt ürünleri gibi hayvansal kaynaklarda bulunur. Yapılan son araştırmalarda bir alg olan spirulina, soya ürünleri ve yosunların B12'nin bitkisel kaynağı olabilecekleri önerilse de bitkisel besinlerdeki B12 vitamininin insanlar için kullanılabilir olmadığı düşünülüyor. B12'nin diyetle alınması önerilen düzeyi yetişkinler için 2.4 mikrogramdır. Bir porsiyon alabalık 5.4, bir porsiyon somon 4.8, bir porsiyon mezgit 1.8, bir adet konserve ton balığı 3.5, bir porsiyon sığır eti 1.4, bir su bardağı süt 1.2, bir kase yoğurt 1.1, bir dilim peynir 1, bir yumurta 0.6, bir porsiyon tavuk eti ise 0.6 mikrogram B12 vitamini içerir. Suda çözünen diğer vitaminlerin aksine B12 karaciğer, böbrek ve diğer dokularda depolanabilir. Yetişkinlerde vücuttaki toplam depo 2 ile 5 miligram arasında değişir ve bunun yüzde 80'i karaciğerde bulunur. Günlük besinlerle alınan B2 düzeyi, vücuttaki depolara nazaran çok az miktarda olduğundan B12 eksikliğinin gelişmesi yıllar içerisinde ortaya çıkar.
Besinlerden alınan B12'nin emilebilmesi için ilk olarak bağlandığı proteinden ayrılmasını sağlayan hidroklorik asit ve midede protein sindirimini sağlayan enzimlerin varlığı gerekli. Daha sonra B12 vitamini 'intrensek faktör' olarak adlandırılan ve mide tarafından yapılan bir proteinle birleşerek ince bağırsağın son kısmına ilerleyerek vücut tarafından emilir. İntrensek faktör yokluğunda veya mide asiditesini azaltan durumlarda B12 emiliminde sıkıntı oluşur.
Yaşlılarda midede hidroklorik salınımı azaldığı için B12 vitamini eksikliğine sık rastlanır.