Arıların kovanın hijyenini korumak, kovana böcek gibi yabancı hayvanların girişini engellemek ve peteklerdeki çatlakları onarmak için ürettiği propolis adeta bir kalkan görevi yapar. Dünyadaki süper besinler arasındadır. Propolis bağışıklık sisteminde güçlü etkili bir arı ürünü olmasının yanı sıra mide, bağırsak hastalıklarından kalp hastalıklarına, karaciğer harabiyetinden kansere kadar birçok kronik rahatsızlıktan korunmada mucizevi bir etki oluşturur.
Propolis karakteristik bir kokuya ve acı, keskin, baharatlı bir tada sahiptir. Genelde koyu kahverengi renktedir ancak elde edildiği bölgeye göre sarı, yeşil, kırmızı, şeffaf gibi renklerde de olabilir. Propolis 300'den fazla bileşik içerir. Propolisin bileşimi bitki kaynağına ve coğrafi bölgeye göre değişiklik gösterse de yapısındaki temel bileşenlerin oranları tüm propolislerde benzerdir. Propolisin yüzde 45-55'i reçine, yüzde 25-35'i balmumu ve yağ asitleri, yüzde 5'i vitamin mineraller ve yüzde 10'u ise kafeik asit fenil ester (CAPE) ve pinosembrin, pinobanksin, krizin, galangin gibi fenolik bileşikdir. Ham propolis yüksek oranda arı ürünleri, larva kalıntıları ve bitki parçaları gibi kirlilikleri, balmumu ve reçineyi taşır. Bu nedenle direkt kovandan alındığı haliyle tüketilemez. Balmumu ve yabancı maddeleri uzaklaştırarak etken maddeyi almak için ekstraksiyon işlemine tabi tutularak tüketime hazır edilir. Bu işlem alkol türevleri olan etil alkol, propilen glikol veya su gibi farklı çözücü ve farklı tekniklerle gerçekleştirilir. Su ile ekstraksiyon elde edilen propoliste CAPE ve bazı önemli bileşikler bulunmaz. Ancak alkol kullanmadan, sadece suyla ekstraksiyon ile üretilen ürünlerde artık geliştirilen yeni özel teknikler sayesinde suyun çözücülüğü artırılarak bu etken maddeler korunabilmektedir. Genellikle yaygın olarak kullanılan etil alkol veya alkol türevi olan propilen glikolle ekstrakte ile elde edilen propolis ise CAPE ve birçok fenolik bileşeni içermesine rağmen kullanım limitleri olan çözücülerdir. Dünya Sağlık Örgütü propilen glikolün günlük alımını kilo başına 25 mg ile sınırlandırmıştır. Fakat piyasadaki ürünlere baktığımda su ile ekstrakte edilmeyen diğer tüm ürünlerde propilen glikolün oranı önerilen miktarın çok üzerinde olduğunu görüyorum. Saflaştırılmış damla formunda olan bu ürünleri kullanırken çok dikkatli olmanızı tavsiye ederim.
DİYABET TEDAVİSİNDE YARARLI OLABİLİR
Propolis pankreasta insülin üretiminden sorumlu beta hücrelerinde oksidatif hasarı önleyerek diyabet tedavisine destek olabilir. 2017 yılında Journal of Integrative Medicine'de yayımlanan çalışmada 66, tip 2 diyabetli hasta rastgele iki gruba ayrılmış, 12 hafta boyunca bir gruba günde 3 kez 300 miligram propolis takviyesi verilirken diğer gruba verilmemiştir. Çalışma sonunda propolis alan grubun kan şekeri seviyelerinin kontrolünü sağladığı bildirildi.
ANTİKANSOREJEN ETKİ
Propolis hem kanserden koruyucu hem de kanser hastalarında tedavi sürecinin etkinliğini artırıcı etkiye sahiptir. Propolis kanserden koruyucu etkisini iki yolla sağlar: Bunlardan birincisi bağışıklık sisteminin önemli elemanları olan T ve B lenfositleri etkinleştirerek bağışıklığı güçlendirici etkidir. İkincisi ise antienflamatuar ve antioksidan etkiyle kanser sinyalizasyon yolunu engeller. Kemoterapi ve radyoterapi alan hastalarda ise kanser hücrelerinin ilaca hassasiyetini artırır, organ hasarını önler ve tedavinin etkinliğini artırır.
JİNEKOLOJİK HASTALIKLARDA FAYDALI
Candida albicans gibi vajinadaki zararlı mikroorganizmaların büyümesi ve pH'ın yükselmesi sonucu oluşur. Propolis vajinal enfeksiyonları da iyileştiriyor. Araştırmalar propolisin epilepsi, multiple skleroz gibi nörolojik hastalıklara karşı da koruyucu olabileceğini gösteriyor.
Kim, nasıl kullanmalı?
Propolisi takviye edici gıda kapsamındaki düzenlemeler nedeniyle 4 yaş altında çocuklarda kullanımını önermiyorum. 4-10 yaş çocuklarda arasında 100-300 mg olarak propolis kullanımı ise çok sağlıklıdır. Tüm yetişkinler de propolisi güvenle tüketebilir. Bağışıklık sistemi üzerindeki etkisini sağlamak için en az 3 hafta kadar her gün düzenli propolis kullanımı en uygun süredir. Yetişkinlerde ise günde 250-1000 miligram tüketimi güvenlidir. Hamileler, emziren anneler ve herhangi bir nedene bağlı ilaç kullananların ise mutlaka doktor veya diyetisyene danışarak propolis kullanmalarını öneririm. Propolis acımsı bir tada sahip olduğundan portakal suyu, vişne suyu gibi meyve sularının veya çocuklarınıza hazırlayacağınız muzlu süt içerisine ekleyebilirsiniz. Propolis içilerek tüketiminin yanında topikal olarak enfeksiyon ve yaraların iyileşmesinde de kullanılabilir. Boğaz enfeksiyonunda ve ağız yaralarında gargara yapıldığında veya deri enfeksiyonunda deriye sürüldüğünde hızla etki gösterir.
BAKTERİ VE VİRÜSLERDEN KORUR
Propolis bakteriyel enfeksiyonlardan korunmayı sağlar. 2018 yılında Biomedicine & Pharmacotherapy dergisinde yayımlanan 19 çalışmayı içeren bir derlemede propolisin bakteri hücresinin büyümesini durdurduğu, bakterilerin hücre duvarını parçaladığı ve bağışıklık sistemini uyardığı bildirildi. Propolis buna ek olarak virüs ve mantarlara karşı koruyucu etki de sağlar. Ayrıca propolisin bir virüs olan influenzaya karşı da koruyucu etki göstererek grip ve soğuk algınlığı oluştuğunda iyileşmeye yardımcı olur. Propolis parazitlerin neden olduğu ve genellikle karın ağrısı, ishal, şişkinlik, bulantı gibi belirtilerle ortaya çıkan enfeksiyonlara karşı koruyucu etki gösterir. İnsanlarda yapılan önemli bir klinik çalışmada ise Giardiasis enfeksiyonu olan yetişkin ve çocuklara propolis verildiğinde iyileşme oranını artmıştır. Ülsere karşı da koruyucu ve tedavi edici etkisi biliniyor. Propolis diş çürükleri ve diş eti iltihabına neden olan bakterilerin gelişimini ayrıca dişte biyofilm oluşmasını engeller.