Küresel mali kriz zengin ülkelerde devletleştirmeyi başlattı. Batan şirket hisselerinin devletlerce satın alınması zengin ülkelere tahminlerin ötesinde borç yükü getirdi. Çünkü devletleştirme ve diğer kurtarma yöntemleri borçla finanse edildiği için zengin ülkelerin çoğunda kamu maliyesi sürdürülemez hale geldi. Yakın dönemde ABD, 2008 krizinde kurtardığı bazı firmaların hisselerini tekrar özelleştirirken Avrupa henüz bu adımları atamadı.
Zengin ülkelerde hal böyleyken gelişmekte olanlar özelleştirme yapamamanın sorunlarını yaşamaya başladı. 2008 mali krizinin ardından Rusya ilk defa 2012 için 9.3 milyar dolar tutarında özelleştirme yapacağını açıkladı, fakat sonuç alamadı.
Yunanistan IMF'ye 2015'e kadar 19.5 milyar dolar özelleştirme yapacağı taahhüdünde bulundu; son üç yılda ancak 1.3 milyar dolar tutarında özelleştirme yapabildi.
Yine Polonya 2012'de 3 milyar dolar tutarında özelleştirme yapacağını bildirdi ama o da henüz bir sonuç duyurmadı. Hatta Polonya özelleştirme yapamadığı için 18 Ocak 2013'te IMF ile 33.8 milyar dolarlık esnek kredi anlaşması imzaladı.
Niçin Polonya'yı böyle değerlendiriyoruz ? Çünkü bürokratik mülkiyet verimliliği azaltıyor.
Verimlilik azalınca rekabet şansı ortadan kalkıyor. Ve ürünler satılamayıp ödemeler bilançosu sorunları ufukta belirince dış destek aramak zorunda kalınıyor. Dolayısıyla özelleştirme yapamayınca Polonya kendisine yine çapa olarak IMF'yi seçmek zorunda kaldı diyebiliriz.
Gelelim Türkiye'nin özelleştirme çalışmalarına... Türkiye krizin ardından özelleştirme yapabilen tek ülke oldu. Bazı iptaller olmasına rağmen geçen yıl hızlı bir özelleştirme süreci başladı. Halkbank'ın 2.5 milyar dolarlık halka arzı, ardından elektrik dağıtım, otoyol ve köprülerin özelleştirilmeleri Türkiye'nin diğer ülkelerden ayrıştığını bize gösterdi. Bu yılın ilk günleri dahil toplam 13 milyar dolarlık özelleştirme geliri tahakkuk etti. Özelleştirme fonundan Hazine'ye bu yıl başında 4.2 milyar lira devredildi. Program gereği 5.3 milyar lira daha devredilmesi gerekiyor.
Gelelim bu yıl özelleştirilecek birimlere... Programa göre Kangal termik santrali, Hamitabat Elektrik üretim tesisi, Anadolu yakası, Toroslar, Vangölü elektrik dağıtım tesislerinin özelleştirmesi için teklifler saydığımız ilk iki birimde alındı diğerlerinde de önümüzdeki ay alınacak.
Yine Telekom'un devlet elindeki yüzde 30 hissesinden yapılacak kısmi halka arz ile Milli Piyango dahil şans oyunları özelleştirmesi programda yer alıyor. Eğer belirtilen birimlerin özelleştirilmesi tamamlanırsa geçen yıldan devredenlerle birlikte 20 milyar doları aşan özelleştirme geliri tahakkuk edebilir.
Peki özelleştirme gelirleri nasıl kullanılmalı? Hemen belirtelim, özelleştirme kamunun mal varlığını azaltır.
Dolayısıyla özelleştirme geliri cari harcamaya dönüştürülürse fayda sağlamaz. Yine bazılarının önerdiği gibi özelleştirme gelirleri kamu borcunun azaltılmasında kullanılırsa transfer harcamasına dönüşür. Tabii türden bir harcama doğru bir tercih olamaz. Kısaca özelleştirme gelirlerinin kesinlikle yatırıma dönüştürülmesi şart.