Daniel Filipacchi'yi tanır mısınız? Haydi, bir başka biçimde sorayım; 12 Ocak 1928'de Paris'te dünyaya gelen Mario Jacques Daniel Filipacchi'yi kimler tanır? Olasılıkları sıralayayım:
1- Caz meraklıları tanır: Çünkü, Louis Armstrong, Duke Ellington, Charlie Parker, Ella Fitzgerald, Erroll Garner, Thelonious Monk, Mahalia Jackson gibi caz ilahlarının Avrupa turnelerini o organize etti. Sylvie Vartan, Chantal Goya, Jean Ferrat gibi Fransız sanatçılarının bağlı oldukları RCA Records ve Decca plak şirketlerinin patronu oydu.
2- Resim meraklıları, özellikle sürrealizm akımına ilgi duyanlar tanır: Çünkü, Salvador Dali, Rene Magritte, Max Ernst, Yves Tanguy, Andre Masson, Man Ray, Giorgio De Chirico gibi sürrealist akım babalarının uzmanı o ve hepsiyle ilgili kitap yazdı. Bitmedi; dünyanın en zengin Joseph Cornell tabloları koleksiyonu onda. Yine bitmedi; 1999'da New York'taki Guggenheim Müzesi'nde düzenlediği resim sergisi hâlâ dillere destan. Ve o destanın bir kahramanı daha var: Nesuhi Ertegün. 2006'da yitirdiğimiz Ahmet Ertegün'ün ağabeyi. O da sıkı bir sürrealist ressamlar koleksiyoncusuydu. 1989'da öldü. New York Times'in "Sanat şöleni" diye nitelediği 1999'da Guggenheim'deki muhteşem sergi ona ölümünden 10 yıl sonra onur töreni oldu. Zaten serginin adı her şeyi anlatmaya yeterli: "Surrealism: Two Private Eyes, the Nesuhi Ertegun and Daniel Filippacchi Collections."
3- Fransız basınıyla biraz olsun ilgilenenler tanır: Çünkü bir zamanlar her sayısı en az bir milyon satan "Salut les Copains" dergisini o çıkardı. "Lui", "Newlook", "Playboy" ve "Penthouse"ın Fransızca edisyonları da onun eseri. 1976'da batmak üzere olan "Paris Match"ı satın alarak ayağa kaldıran da o oldu.
***
Görüldüğü gibi, Daniel Filipacchi'yi hayli geniş bir kesim tanıyor ya da tanıması olasılığı var.
Peki, babası Henri Filipacchi'yi kimler tanır? Sevgili Engin Ardıç gibi kitap kurdu "Francophone"lar dışında herhalde çok az kişi...
Oysa Türkiye'de daha geniş kitlelerce tanınmayı hak ediyor Daniel Filippacchi. Zira, bizim buraların evladı. İzmirli.
1900'de İzmir'de dünyaya geldi, 1922'deki İzmir yangınından sonra şehirde iş yapma imkânları iyice zorlaşınca (Not: Ailesi armatördü) Fransa'ya göç etmek zorunda kaldı. Marsilya üstünden Paris'e.
Daniel Filipacchi yeni yurdunda ünlü ressam Robert Besnard'ın kızı ve İkinci Dünya Savaşı öncesi dönemin büyük basın patronlarından Jean Luchaire'in (Not: Savaştan sonra Naziler'le işbirliği suçundan kurşuna dizildi) baldızı Edith Besnard ile evlendi. Böylece Fransız aydın ve sanatçı çevrelerine girdi. "Gallimard", "Hachette" gibi büyük yayınevlerinde çalıştı.
...Ve bir buluşuyla ya da uyarlamasıyla Fransız yayıncılığının zirvesine oturdu. Buluşu ya da uyarlaması şuydu: Amerikan "Pocket book" modelini Fransa'da da denemek. "Le Livre de Poche" (Cep Kitabı) böyle doğdu. 1953'te.
"Cep Kitabı" dizisinin ilk eserlerini bugün bile ezbere sayarım: "Koenigsmark" (Pierre Benoit), "Les Cles du Royaume" (A. J. Cronin), "Vol de Nuit" (Antoine de Saint-Exupery), "Ambre" (Kathleen Winsor), "La Nymphe au Coeur Fidele" (Margaret Kennedy)...
"Cep Kitabı" dizisi bugün 2 bin yazarın 5.200 yapıtından oluşan paha biçilmez bir hazine haline geldi.
Dahası, "J'ai Lu", "Presses Pocket", "Folio" gibi adlarla diğer yayınevleri de cep kitabı sektörüne girdi.
***
Pierre Beniot'nın "Koenigsmark"ı 9 Şubat 1953'te piyasaya verilmişti. Yani
"Cep kitabı" devriminin bugünlerde 60'ıncı yıldönümü kutlanıyor.
Gerçekten bir devrimdi o. Kitabın fiyatını 2 franka (Bugünkü parayla 30 avro santimi, yani 75-80 kuruş) indirerek, "Kültürün demokratikleşmesi"ni sağladı.
Ve o devrimi bizden biri, İzmirli Henri Filipacchi yaptı.
