Google çağında dijital habercilik geliştikçe büyüyen bir sorun var. Malum, bu çağda, yayınlanmış eski-yeni bilgilere bir-iki tıkla ulaşmak mümkün. Bunlar o "kozmik bellek"ten asla kaybolmuyorlar.
Haberlerde anılan, adı geçen, görüşü alınan veya haber içeriğinin etkilediği kişiler, dijital ortamdaki bazı unsurların "yayından kaldırılması" talebiyle gelince ne yapmalı?
Talepler değişik. Kimileri online haberlerdeki bilgilerin yanlış, hakkaniyetsiz veya bayat olduğunu öne sürerken, bazıları ise "bir zamanlar" gazetecilere anlattıklarından ötürü "pişmanlık" duydukları için "kaldırın bunu" diyorlar.
Ayrıca özel hayat veya kişisel güvenlik gibi nedenleri öne sürenler de var.
SABAH da dahil, dünyada binlerce haber kuruluşu bu sorunla yüzyüze.
Tabii gelen taleplerin büyük çoğunluğu hukuki ihtilaf veya yargı haberleriyle ilgili.
Konuya geçenlerde yer vermiştim.
Google topu medyaya atıyor. Medya kuruluşları ise bu tür taleplere mesafeli yaklaşıyor. Çünkü içeriği "kaldırmak" demek, okurlara karşı sorumluluğu da bile bile ihmal etmek demek. Zira yayınlanan her bilgi "kamusal kayıt" altına girmiş oluyor. Bunu yok ettiğinizde saydamlık sorgulanmaya, güvensizlik bir mesele haline gelmeye başlıyor.
Bu talepleri genelde "yayından kaldırma" değil de, düpedüz "sansürleme" veya "tarihi çarpıtma" olarak gören gazete editörleri de az değil.
Haberci kuruluşların çoğunluğunun bu alanda bir politikası olmadığını gören Associated Press, geçen yıl Kuzey Amerika'da bunlardan 110'unu kapsayan geniş bir anket yapmış. Sonuçlar geçenlerde yayınlandı.
Oluşan mutabakat şöyle: Eğer bir şey online ortamda yayınlanmışsa, şayet içeriği doğru ise, orada öylece kalmalıdır.
Ama nüanslar da var. Mesela New York Times yayın standartları editörü Craig Whitney diyor ki:
"Bizde yayından kaldırmak söz konusu değil. Ama hata var ise veya habere farklı ışık tutacak bir bilgi sonradan gelmiş de bunu haber yapmamışsak, sonuna bunu ekliyoruz."
Bu ankete bağlı olarak, Kanada Gazeteciler Birliği'nin (CAJ) kurduğu bir panel, bu alanda yapılacakları içeren bir rehber yayınlamış. Ana başlıklar şöyle:
Yayıncılık işindeyiz ve genelde yayından kaldırmayız: Dijital içerik tarihe düşülmüş bir kayıttır. Haber kuruluşları tarihi yeniden yazmaz veya haberi yok etmez.
Sorumluluğumuz, "kesintisiz doğruluk" tur: Yayınlanan her içeriğin doğru olması, maddi hataların düzeltilmesi, mesleki bir yükümlülüktür. Hatamız varsa veya yeni ek bilgiler gelmişse, düzeltmeli veya on-line haberleri güncellemeliyiz.
Açık bir yayın politikası olmalıdır: haber kuruluşları ile okurlarına en iyi hizmet edecek yöntem, temel ilkeleri açıklıkla anlatan, ancak düzeltmeler ile güncelleme ilkelerinde analogdijital arşiv ayrımı yapılamayacağını söyleyen, saydam bir duruş sergilemektir.
Yayından kaldırma, makul sebeplere dayanmalıdır: Vahim hatalar içeren veya ciddi etik ihlalerinin olduğu bazı ender hallerde içeriği yayından tamamen kaldırmak gerekebilir. Ama onun dışında bu eylem için ciddi hukuksal gerekçelerin olması (hakaret, iftira, yayın yasağı, ırkçılık vs.) gerekir. Bunun için de hukuk uzmanlarının görüşleri alınmalıdır.
İnsani boyutlar: Hayat tehlikesi veya tehdit, yayından kaldırma için bir gerekçe olabilir. Ama bu da halkın bilme hakkı, tarihe kayıt ve internet içinde başka yerde bulunma olasılığı gibi unsurlarla beraber tartılmalıdır.
Kaynak pişmanlığı: Gazeteciye bilgi ve görüş aktaran kaynaklar sonradan fikir değiştirdi diye yayından kaldırma, eğer bu görüşler kuralına uygun elde edilmişse, söz konusu olamaz.
Kurumsal mutabakat: Yayından kaldırma kararı kurum içinde bireylere bırakılmamalıdır. Bu hallerde sansürleme riski doğar. Karar üst düzey editörler tarafından alınmalıdır.
Gerekçe: Talepte bulunanlara yayından kaldırma politikası açıklıkla izah edilmelidir. Aynı şekilde haber kaynakları da dijital ortamda yer alan içeriğin özellikleri, yaratabileceği sorunlar ile ilgili bilgilendirilmelidir.
Sonuçları düşünmek: Dijital gazeteciliğin sürekliliği ve "kolay erişilir" olması nedeniyle yayının sonuçları üzerinde fazladan dikkat gerekir. Bu nokta, özellikle yargı süreçleri, mahkeme kararları ve suçlananların kimlikleri söz konusu olduğunda daha da önem kazanır. Bu tür hallerde yargı süreçlerini sonuna kadar izlemek ve sonuçları da "not düşmek" gerekir.
