Dünkü "Avrupa'ya düşman, bize teenni gerek" başlıklı yazım hemen her çevreden geniş ilgi ile karşılandı.
İlginin kaynağı, yazısında bu sözcüğü kullanan Hasan Bülent Kahraman tabii..
Hasan Bülent'in, güncel Türkçemizde artık kullanılmayan bu sözcüğü seçmesinin özel bir sebebi olduğunu düşünüp araştırırken, "Teenni" sözcüğünün İslam Dini'nde önemli bir yer tuttuğunu fark ettim.
Dün konuyu sadece Türkiye- Hollanda ve Avrupa Birliği üzerinde alırken, İslam Ansiklopedisi'ndeki "Teenni" maddesinin, doğumdan ölüme, hayatımızın her anındaki önemini anlattığını gördüm..
Kilis Müftüsü, Orta Doğu'nun saygın din alimi Muharrem Efendi'nin evinde büyürken, çocuk aceleciliğim ve öfkelerim yüzünden aldığım öğütleri hatırladım.
Dilimize yerleşmiş atalar sözleriydi, dedemin öğrettikleri..
"Öfke ile kalkan zararla oturur.."
"Acele işe şeytan karışır.."
"Acele giden, ecele gider..
" Babam da sık sık Ziya Paşa'dan dizelerle öğütlerdi biz çocukları..
Erişir menzil-i maksuduna aheste giden Tiz-i refdar olanın payine damen dolanır.
(Yavaş giden hedefine ulaşır. Acele edenin ayağına eteği dolanır.) Bu yüzden, İslam Ansiklopedisi'nin, hayatımızdaki ve İslam'daki yerini anlatan "Teenni" maddesini bugün size aynen nakletmeye karar verdim. Buyrun..

*** "Bir işi acele etmeden iyice düşünerek yapma, temkinli ve ihtiyatlı davranma anlamında ahlâk terimi."
Sözlükte "beklemek, gecikmek, sebat etmek, düşünüp taşınmak" anlamlarındaki eny kökünden türeyen teennî ve yine aynı kökten enât "acelecilikten sakınma"; "hilim (Akıllı ve kültürlü olmakla kazanılan, beşerî münasebetlerde hoşgörülü, bağışlayıcı ve medenî davranışlar sergilemeyi sağlayan ahlâkî erdem) vakar, sabır, yumuşaklık ve sebatkârlık" diye tanımlanır.
Klasik sözlüklerde hilim kelimesinin açıklanmasında teennînin çoğunlukla akılla birlikte en başta zikredilmesi, terimin "akıllı ve ağır başlı hareket etme" mânasını da içerdiğini göstermektedir.
Kur'ân-ı Kerîm'de teennî geçmez. Aynı kökten türeyen kelimeler "bir şeyin vaktinin gelmesi" anlamında kullanılmıştır. Bazı âyetlerde eleştiri üslûbuyla insanın aceleci olduğu belirtilmiştir. İki âyette Hz. Peygamber'e, kendisine gelen âyetleri unutacağı endişesiyle o sıradaki vahiy henüz tamamlanmadan onları okumakta acele etmemesi, vahyin tamamlanmasını beklemesi öğütlenmiştir. Güvenilir olmayan birinin getirdiği habere inanıp mâsum insanlara zarar vermemek için haberin doğruluğunu araştırmayı emreden âyet de hüküm vermekte acele edilmemesi ve basîretle davranılması gerektiği şeklinde yorumlanmış, bu âyet indiğinde Resûlullah'ın,
"Teennî Allah'tan, acelecilik şeytandandır" buyurduğu bildirilmiştir.
Gazzâlî, şeytanın kalbe nüfuz etmesinin yollarını açıklarken anılan hadisi ve acelecilikle ilgili bazı âyetleri kaydedip bu yollardan birinin de davranışlarda acelecilik ve sebatsızlık olduğunu belirtir.
Bir hadiste aceleciliğin (isti'câl) karşıtı olarak enât kelimesi geçmektedir. İftarda acele edilmesini, sahurun geciktirilmesini tavsiye eden hadiste teennî ile aynı kökten "isti'nâ" kullanılmıştır.
Hemen bütün kaynaklarda zikredilen bir rivayete göre, Hz. Peygamber'le görüşmek üzere Mekke'den Medine'ye gelen bir grup doğrudan onun yanına giderken Eşec lakaplı bir sahâbî arkadaşlarından ayrılarak temizlenip güzel bir elbise giydikten sonra Resûlullah'ın huzuruna çıkmış, onun bu davranışını çok beğenen Resûl-i Ekrem şöyle demiştir:
"Sende Allah'ın sevdiği iki güzel haslet vardır; bunlardan biri hilim, diğeri teennîdir"
Başka bir hadiste teennî yerine "sekînet" kelimesi kullanılmıştır. Beklenmedik veya üzücü bir hadise karşısında sabırlı olmanın vurgulandığı hadiste de teennî'ye işaret edilmiştir.
Ebû Hâtim el-Büstî'nin, eserinde rıfkın gerekliliği ve aceleciliğin yanlışlığı konusuna ayırdığı bölümde rıfk kelimesini "teennî" anlamında kullandığı görülmektedir. Burada aceleciliğin karşıtı olarak rıfk, temkin, teennî, enât, hilim, tesebbüt ve itidal kavramları geçmektedir.
Ebû Hâtim'e göre teennî ile hareket eden hedefine erken varır, acele eden ise geç kalır.
Aceleci kimse bilmeden konuşur.