Geçtiğimiz Cuma gecesi "Rusya'da darbe oluyor" söylentisi tüm dünyanın gündemini değiştirdi. Rusya'ya hizmet veren Yevgenev Prigojin komutasındaki "Paralı Ordu Wagner", bir ayaklanma girişiminde bulunmuştu. Kısa sürede Wagner'in karargah binası Rusya ordusu tarafından kuşatıldı. Rus Savunma Bakanlığı koruma altına alındı. Ardından Cumartesi sabah Rusya Devlet Başkanı Putin canlı yayında sert bir açıklamalar yaptı. Wagner lideri Prigojin ise yaptığı açıklamada geri adım atmayacaklarının altını çizdi. Peki şimdi ne olacak? Bu kalkışmanın Rusya'ya ve dünyaya etkisini, uzun süredir Rusya üzerine araştırmalar yapan Hasan Kalyoncu Üniversite Öğretim Üyesi Doç. Dr. Murat Aslan'a sordum.
KIRIM'IN İLHAKINDA ORTAYA ÇIKTI
-Hocam Wagner nasıl ortaya çıktı?
Wagner, 2014 yılında Kırım'ın ilhakıyla dünyada bilinen bir örgüt olarak adını duyurdu. Aslında "paralı ordu" olarak değil "Özel Askeri Şirket" olarak anılmak istiyorlar. Bu yeni bir kavram değil. Tarihten önce de paralı askerler vardı ama şirket değildi. Modern anlamda ABD, Irak'ta Blackwater isimli bir özel askeri şirketten hizmet almıştı. Başında da emekli bir ABD generali vardı.
WAGNER RUSYA'NIN TÜM İMKANLARINI KULLANDI
-Wagner'in kurulmasındaki amaç neydi?
Wagner'i birtakım girişimciler para kazanmak için mi kurmuştu yoksa devletlerin inkar etmeyi isteyebileceği eylemleri birilerine yaptırmak için mi ortaya çıkmıştı? Bu sorunun cevabı hep tartışılmıştır. Wagner'in Rus ordusuna paralel hareket eden bir yapı olduğu yönünde bir kanaat var. Böyle bir askeri şirketi kurduğunuzda, bir devlette bulunan bütün askeri güce sahip olmasını sağlamanız gerekir. Rusya devleti, Kırım başta olmak üzere Wagner'in olduğu her alanda bütün imkanlarını seferber etti. Kırım ve Suriye'de bir başarı elde eden Wagner gücünü ve etkisini arttırdı. Libya'da Hafter unsurları ile birlikte hareket etti. Türkiye'nin devreye girmesiyle geri çekilmek zorunda kaldı ama hala etkili.
PRİGOJİN; SEYYAR SATICILIKTAN KOMUTANLIĞA
-Wagner'in kurucusu Prigojin nasıl bir kişilik?
Prigojin aslında hırsızlık ve yankesicilikten hapis yatmış bir kişi. Daha sonra yol kenarlarında seyyar satıcılık yapmış, sosisli sandviç satmış. Bir şekilde restoran açmış ve Putin ile irtibat kurmuş. Putin ile irtibatı sayesinde siyasi elite nüfuz etmiş. Bu ilişkileri sayesinde özel bir askeri güvenlik şirketi kurarak iş alanını genişletmiş. Burada Putin'in doğrudan desteği olduğunu söylemek gerekiyor. Bu destek olmazsa dünyanın hiçbir ülkesinden bu güce erişemezsiniz.
WAGNER BİRÇOK ÜLKEDE FAALİYETTE
-Kaç ülkede faaliyet gösteriyor?
Bununla ilgili net bir sayı vermek mümkün değil. Ancak Rusya'nın, Ukrayna, Suriye, Libya, Çad ve Mali'de Wagner aracılığıyla askeri harekat içerisinde olduğunu biliyoruz. Güney Amerika'da Wagner varlığından bahsediliyor. Ancak kimin adına çalıştığı konusunda soru işaretleri var.
ÜLKELER WAGNER'İN EYLEMLERİNDEN SORUMLU
-Wagner'in kullanılması ülkeleri uluslararası mahkemelerde cezadan kurtarır mı?
Hayır kurtarmaz. Çünkü Roma Statüsü gereği her tür insanlık suçu uluslararası ceza mahkemelerinin yetki alanındadır. Rusya ise Wagner'in bir özel şirket olduğunu, yaptığı işlerden sorumlu olmadığını, sadece sonuçlarıyla ilgilendiğini söylüyor. Yaptırımlardan bu şekilde kurtulmak ise mümkün görünmüyor.
WAGNER'İN ALTERNATİFİ GÜVENLİK ŞİRKETİ
-Wagner ile Rus yönetimi neden anlaşmazlığa düştü?
Sergey Şorgu Rusya'nın resmi Savunma Bakanı. Ancak Wagner'in başındaki Prigojin kendisini aslında alternatif savunma bakanı olarak görüyor. Bahmut'un Ukrayna'dan geri alınmasında Wagner önemli rol üstlenmişti. Prigojin, Putin'in gözünde rüştünü ispat etti ama işi biraz şova dönüştürdü. Her fırsatta Rus Savunma Bakanlığı'nı suçladı. Bunun yanında Wagner çok fazla zayiat verdi. Kayıplarından da yine Rusya yönetimini sorumlu tutuyordu. Son olarak bir Rus yarbayın Wagner birlikleri tarafından sorgulanması bardağı taşırdı. Bu gibi gelişmeler tansiyonun yükselmesine neden oldu. Bazı uzmanlar alternatif bir özel askeri şirketin kurulduğunu ve Wagner'in o yüzden ayaklandığını da söylüyor.
BU BAŞKALDIRININ CEZASI VUR EMRİDİR
-Sizce bu bir darbe girişimi midir?
Darbe girişimi değildir. Bu çok net olarak başkaldırıdır. Bütün Rusya'da idareyi ele geçirmek için yapılmış bir girişim değildir. Prigojin'in argümanı farklı olabilir ama kendisinin misyonu Ukrayna'da dik durmaktır. Bu para karşılığı alınmış bir misyondur. Cepheyi bırakıp bir Rus kentini işgal ediyorsanız bu bir başkaldırıdır. Bu tür çözülmelerde vur emri verilir.
PUTİN'İN TAVRI SERT OLACAK
-Putin'in tavrı nasıl olur sizce?
Rusya'nın böyle bir eylemi hoş görmesi, cezasız bırakması mümkün değildir. Putin cezalandırılacaklarını net bir şekilde ifade etti. "Paranızı kestim artık durun" da denilebilir. Ama artık bu ihtimal zor görünüyor. Prigojin ve üst yönetim mutlaka cezalandırılacak. Alt kademedeki paralı askerlerin ise Rus ordusuna katılması istenebilir. Bu konu Rusya açısından kabul edilebilir değil.
BAŞKALDIRININ ARKASINDA ABD Mİ VAR?
-Bu başkaldırının arkasında ABD olabilir mi?
6-7 ay önce Ukraynalılar, Prigojin tarafından kendilerine "anlaşırsak geri çekilebiliriz" şeklinde bir teklif bulunulduğunu söylemişti. Prigojin'in ABD ile işbirliği yapma riskine girebileceğine inanmıyorum. Bu tam anlamıyla bir hıyanet olur. Kendisi yapsa çalışanları kabul etmez.
PUTİN UKRAYNA CEPHESİ İÇİN HERŞEYİ YAPAR
-Bu başkaldırı Ukrayna savaşını nasıl etkiler?
Ukrayna savaşında bir donma noktası yaşanıyor. Ukrayna karşı saldırılar yapıyor ama ilerleyemiyor. Rusya ise eldeki kazanımları korumaya çalışıyor. Cephede bir bozulma olursa bu Ukrayna için fırsat olabilir. Putin ise cephede kesinlikle sertleşir. Eğer Ukrayna cephesinde geri çekilirse bu durum Putin'in iktidardan inmesi anlamına gelir. Rusya ve rejim için Ukrayna cephesi çok önemli.Putin'in her imkanı kullanır ama riske girmeyi göze almaz. Onurlu bir çıkış yolu bulunabilirse iki taraf tekrar masaya oturabilir.