Türkiye'nin eğitim sistemi özellikle son aylarda Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Öğretim Programları, Milli Eğitim Akademisi'nin kuruluşu, öğretmen atamaları, özel okul ücretleri gibi konularla meşgul. Tüm bu tartışmalarla birlikte Sürdürülebilir Kalkınma için Küresel Amaçlar içinde yer alan "nitelikli eğitim" amacı için 2030 yılına kadar çalışmalarını da devam ettirmek durumunda.
2015 yılında ülkeler, 2030'a kadar aşırı yoksulluğu sona erdirmek, eşitsizlik ve adaletsizlik ile mücadele etmek ve iklim değişikliğini düzeltmek için 17 Küresel Amaç üzerinde uzlaştı. Bunlardan dördüncüsü olan "nitelikli eğitim", "Kapsayıcı ve hakkaniyete dayanan nitelikli eğitimi sağlamayı ve herkes için yaşam boyu öğrenim fırsatlarını teşvik etmeyi" amaçlamaktadır. Bu amaç için şu hedefler belirlenmiştir; ücretsiz ilköğretim ve ortaöğretim, nitelikli okul öncesi eğitime eşit erişim, nitelikli teknik, mesleki ve yükseköğretime eşit erişim, finansal başarı için gerekli niteliklere sahip insanların artması, eğitimde ayrımcılığın sonlandırılması, evrensel sözel ve sayısal okuryazarlık, sürdürülebilir kalkınma ve dünya vatandaşlığı eğitimi, kapsayıcı ve etkili öğrenme ortamlarının oluşturulması, nitelikli öğretmenlerin artırılması ve yüksek öğretim programlarında burs sayısının artırılması.
"Nitelikli eğitim", diğer amaçlarla derin bir ilişki içerisindedir. Örneğin eğitimli bireyler, sağlık hizmetlerine erişimde daha bilinçli olabilir ve böylece "sağlık ve kaliteli yaşam" amacına katkıda bulunabilir. Eğitimin insanların çevresel sorunlara karşı daha duyarlı olmasını sağlaması beklenir, bu da "iklim eylemi" ile doğrudan ilişkilidir. Ayrıca insanların ekonomik fırsatlardan yararlanmalarını ve daha iyi iş koşulları için mücadele etmelerini sağlayarak "insana yakışır iş ve ekonomik büyüme" hedefine de katkı sağlar. Özellikle "eşitsizliklerin azaltılması" ile olan bağlantısı, eğitimde sosyal adaleti sağlama çabasını vurgular. Türkiye'nin giderek artan göçmen nüfusu ve sosyoekonomik çeşitliliği, eğitim sistemimizin herkes için adil ve kapsayıcı olmasını zorunlu kılmakta. Aynı zamanda çocukların başta kendi ebeveynleri olmak üzere toplumu dönüştürücü güçleri belirtilmekte ve sürdürülebilir yaşam becerilerini erken yaşlardan itibaren edinmeleri önerilmekte. Bu nedenle "nitelikli eğitim" hedefi, diğer tüm Küresel Amaçların başarılmasında temel bir rol oynamakta ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasında en güçlü araçlardan biri konumunda.
Küresel Bir Amaç Olarak Nitelikli Eğitim
Dünya, 2030'a ulaşmak için önünde uzanan Küresel Amaçlar yolculuğunun yarısını geride bıraktı. Ancak, bu yolculukta önemli bir durağa geldiğimizde, karşımıza çıkan manzara pek de umut verici değil. Steven J. Klees Ocak 2024'te yayınladığı makalesinde (1) pek çok iyi niyete rağmen "nitelikli eğitim" amacının bozulmuş vaatler zincirinin bir parçası olduğunu ve yeterli gayretin gösterilmediğini gözler önüne seriyor. Küresel Amaçlara ulaşmadaki güçlüğün önemli bir nedeninin "nitelikli eğitim" in finanse edilememesi olduğunu vurguluyor.
Oysa dünyanın büyük bir öğrenme krizi ile karşı karşıya olduğu ve çocukların ihtiyaç duydukları en temel becerileri öğrenemedikleri sıklıkla vurgulanmakta. Son zamanlarda, bununla baş edebilmek için krizlerin ya da güçlüklerin kendi bağlamlarında tanımlanması ve bunların aşılması için gayret gösterilmesi önerilmekte. 2030'a kadar gerçek anlamda başarıya ulaşmak için küçük adımların yeterli olamayacağını, ekonomik, sosyal ve çevresel yaşamda büyük ve dönüştürücü adımların atılması gerektiğini ortaya koyuyor.
Türkiye'nin "Nitelikli Eğitim" Amacına Ulaşması
Türkiye, bu küresel hedefe ulaşma yolunda önemli adımlar atmıştır, ancak hâlâ aşılması gereken engeller bulunmaktadır. Son Milli Eğitim istatistikleri, okullaşma oranının yüksekliğini ortaya koyarken; 2024 yılı Sürdürülebilir Kalkınma Raporu Türkiye'nin "nitelikli eğitim" amacı için orta düzeyde bir gelişme gösterdiğini, okul öncesine düzenli katılımın ve matematikte başarısızlığın temel güçlükler olduğunu belirtiyor. Oysa nitelikli okul öncesi eğitim ya da bakım hizmetleri için çalışmak, kadınların iş yaşamına katılımı artırarak ekonomiye katkı sağlarken, eşitsizliklerin azalmasına destek olabilir. Bu nedenle özellikle COVID-19 pandemisi ve göç ile nelerin değiştiğini belirlemek, "nitelikli eğitimin" diğer amaçlarla ilişkisini bağlam özelinde ortaya koymak, başarı öyküleri, iyi uygulamalar ve güçlüklere ilişkin bilgi paylaşmak amaca ulaşmayı ve bunu sürdürmek için önemli bir başlangıç noktası olabilir. Çünkü "nitelikli eğitim" eğitime erişim, okuryazarlık ve sayısal becerileri artırmadan ibaret değildir. Özel gereksinimli, göçmen ya da iki dilli bir çocuğun sınıftaki ya da okuldaki akranları tarafından kabulünü sağlamak, sosyal adalet uygulamalarına katkı sunabilir. Bu yolda atılan her adım, daha adil ve kapsayıcı bir toplum inşa etme çabalarını destekleyecektir.
Türkiye'nin "nitelikli eğitim" hedefine ulaşması, sadece eğitim sisteminin iyileştirilmesiyle değil, aynı zamanda toplumsal dönüşümle de mümkün olabilir. Eğitimdeki güncel tartışmalar, bu hedefe ulaşmak için kullanılabilir. Örneğin Milli Eğitim Akademisi'nin yeni atanan öğretmenleri kapsamasından öte tüm öğretmenlerin akademiden en yüksek düzeyde nasıl yararlanabilecekleri üzerinde düşünülmeli, tartışılmalı ve harekete geçilmeli. Böylelikle "nitelikli eğitim" amacı için nitelikli öğretmenlerin artırılmasına ilişkin önemli bir adım atılmış olabilir. Kapsayıcı nitelikli eğitim taahhüdü, öğretmenlere odaklanmanın, onların güçlendirilmesi, mesleki gelişimi ve desteklenmesinin acil bir ihtiyaç olduğu anlamına gelir. Çünkü eğitim programını sınıfta uygulayan öğretmenler, "sınıf kapıları" kapandığında çocuklar ile baş başadır. Tüm bunlardan önce de "nitelikli eğitim" amacı için iyi niyetin ötesinde güçlü bir gayret gösterilmelidir.