6 Şubat Maraş Depremleri üzerinden günler geçiyor, yaralarımız hala taze. Kayıplarımızın üzüntüsü günlerimizi sarmalamaya devam ediyor. Ümidimiz, tez zamanda tüm vatandaşlarımızın iyileşme dönemine geçebilmesi, tüm şehirlerimizin yerinde ihyası ve güzel günlerine dönebilmesi. Bir başka dileğimiz ise milletimizin bir daha böyle kara günler görmemesi. Bunun için gerekli tedbirleri el birliğiyle almalı, el birliğiyle yarının afetlerine hazırlıklı olmalıyız.

Bu hazırlıklardan birisi de afet yönetiminde yenilikçi yaklaşımların sürekli takip edilmesi. Örneğin hem ülkemizde hem dünyada geçmişte kriz odaklı yürütülen afet yönetimi süreçleri günümüzde risk temelli olarak kurgulanıyor. AFAD'ın kuruluşu sonrası Türkiye açısından da benzer bir dönüşüm yaşandı ve bütünleşik afet yönetimi yaklaşımı benimsendi. Öte yandan gelişen dünyada her bir yeni gelişme, kullanışlı yeni araçları yönetimlerin ve yöneticilerin hizmetine sunuyor. Bütünleşik afet yönetiminin aşamalı yaklaşımının yanına eklenen teknolojik yenilikler de bu açıdan yeni araçlar olarak öne çıkmakta.

Afet yönetimi sürecinde teknoloji iki açıdan önemlidir. Birinci boyut, afet sırasında ve müdahale aşamasında özellikle iletişim açısından öne çıkan teknolojilerdir. İkinci boyutta ise afet yönetiminin her bir aşamasında gerekli ve geçerli olan verilerin elde edilmesi, işlenmesi ve verilerden bilgilere ulaşılması için kullanılan teknolojiler bulunur. Bu teknolojilerin günümüzdeki en somut çıktılarından birisi zenginleşen ve gelişen veriler ve veri analizleridir. Bu bağlamda afetlere dair süreçlerin etkin şekilde yönetilmesi için verilerin elde edilmesi ve etkin şekilde bilgiye dönüştürülerek karara dönüştürülmesi önem arz etmektedir.

Gelişen teknolojiler; verilerin toplanması, saklanması, derlenmesi ve analizi için yeni imkânlar sunmaktadır. Bu veriler yoluyla elde edilen bilgiler, yöneticilere ihtiyaçlar konusunda daha net fotoğraflar sunmaktadır. Öte yandan daha iyi gelecek projeksiyonları için de bu veriler fayda sağlayacaktır. Daha iyi planların hazırlanması için, uygulama aşamasında daha başarılı çalışmalar yürütülebilmesi için her daim veriden faydalanmak gereklidir.

Bu açıdan yaklaşıldığında afet yönetiminin tüm süreçleri için güvenilir, doğru ve zamanında bilgi en önemli unsurdur denebilir. Yani kanıtlanabilir, gerçek ve eş zamanlı bilgiye erişilmesi afet yönetiminde başarının anahtarıdır. Hem afetin öncesinde hem afete müdahale aşamasında hem iyileştirme döneminde bilgi en temel hazinelerdendir.

Veri temelli bir eylem döngüsünde veriler analiz edilerek bilgiye dönüşmekte ve bu bilgiden gelecek öğrenimler sonrasında karar aşamasına geçilmektedir. Veri temelli kararlar uygulanarak eyleme dönüşmekte ve her bir eylem sırasında ve sonrasında yeni veriler elde edilmektedir. Dolayısıyla veri temelli döngü sürekli devam eden, sürekli kendi içinden beslenen ve süreci devam ettiren bir model olarak öne çıkmaktadır. Öte yandan verinin değerli hale getirilmesinde ve veri üzerinden karara ve eyleme dönüş aşamalarında öne çıkan yenilikçi teknoloji ya da yaklaşımlardan en önemlisi büyük veridir.

Bu doğrultudan hareketle afet yönetimi için de büyük veri ve veri analitiği önem kazanmaktadır. Yapılan farklı çalışmalarda sel, deprem, yangın, patlama, kasırga gibi afetlerde büyük veriden faydalanıldığı görülmektedir. Her bir afetin risk azaltma, hazırlık, müdahale, iyileştirme aşamalarında büyük veriden yararlanılabilmektedir. Bu aşamalarda farklı teknolojilerden faydalanılarak farklı kaynaklardan veriler elde edilmektedir. Örneğin uydu görüntüleri, insansız hava araçlarından toplanan görüntüler, ses kayıtları, nesnelerin interneti kapsamında toplanan veriler, sensörler aracılığıyla elde edilen veriler, coğrafi bilgi sistemleri kapsamındaki veriler, sosyal medya kaynakları, uygulamalar kaynaklı veriler gibi pek çok kaynaktan elde edilen veriler bütünleşerek, birleştirilerek, ardından sınıflanarak ve işlenerek bilgiye dönüştürülür.

Veri kaynaklarından bir diğeri akıllı şehirler bağlamında kullanılan teknolojilerdir. Şehirlerin sorunlarının çözümü için geliştirilen ve kullanılan teknolojiler, afet yönetimi açısından da kritiktir. Özellikle deprem gibi afetlerin en çok etkilediği yerler olan kentsel alanlardan toplanan veriler afet yönetiminde oldukça kullanışlıdır. Dolayısıyla akıllı afet yönetimi açısından veri temelli bir sistematik yapı öngörülebilir. Bu sistematik Şekil 1'de yer almaktadır.[i]

Bu sistematik yapı içerisinde teknik elemanlar kadar vatandaşların aktif veya pasif tüm çabaları bir veri kaynağı olmaktadır. Elde edilen farklı biçimdeki veriler sınıflandırılmakta ve ihtiyaca cevap verecek şekilde işlenmektedir. Ve işlenen veriler afet süreci içinde yer alan, sahada bulunan farklı taraflara iletilmektedir.

Bu sayede veriler, afetlerle bağlantılı tehditlerinin azaltılmasında ve karar vermek için doğru, etkin ve zamanında bilginin sunulmasına aracı olmaktadır. Verinin hacminin arttığı, hızlı bir şekilde toplandığı ve işlendiği, çeşitli kaynaklardan elde edilen hakiki/gerçek veriler üzerinden değer üretilen bir sistem olarak büyük veri yönetim açısından önemli bir kazanımdır. Bu nitelikleriyle büyük veri afetlerle mücadele açısından, ihtiyaçların belirlenmesi, kayıpların azaltılması ve performansın geliştirilmesi için idari kapasiteyi arttırıcı bir teknoloji olarak öne çıkmaktadır. Stratejik hedeflerin belirlenmesinde ve hedeflere yönelik uygulamaların planlanmasında yöneticilerin vereceği kararları destekleyen bir araçtır.

Bu yeni teknolojilerin karar alıcılar için ne kadar mühim olduğu her yeni krizde tekrar ortaya çıkıyor. Geçtiğimiz yıllarda yaşanan büyük COVID-19 salgınında veri temelli yaklaşımların ne kadar önemli olduğu, uzaktan erişim imkânlarının hizmetlerin devamlılığı için ne kadar kritik olduğu ya da robotik teknolojilerin ne tür yeni kullanım alanları olduğu görülmüştü. Geldiğimiz noktada da afetlerle mücadele için teknolojinin ne kadar kritik olduğu bir kez daha görüldü. Geçen yazıda bazı örneklerinden bahsettiğimiz yenilikçi teknolojiler, yöneticiler için yeni kapılar açıyor. Kahramanmaraş depremleri sonrasında geliştirilen ya da uyarlanan uygulamalar da bu mücadelede katkı sunmaya devam ediyor. Bu yönde faaliyet yürüten uygulamaların bir araya geldiği platformlar bu açıdan yol gösterici. Teknolojinin sunduğu destekleri derleyen çabalar gelecek adına ümit verici.

Bu afetlerin zararlarının azaltılması için ve/veya afet sonrası iyileştirme faaliyetleri için emek veren herkese ayrıca teşekkürler. Umuyorum ki zor günleri elbirliğiyle atlatmayı başaracağız…