Yaklaşık üç buçuk saat sürecek uçak yolculuğunda gözlerim yavaş yavaş kapanırken, kulağımın dibinde içki isteyen bir yolcuya hostesin, "Türkiye seferlerinde içki kaldırıldı" sözü uykumu tepeme çıkardı. Birden aklıma bu yabancı havayolu şirketinin Türkiye'yi de Suudi Arabistan gibi aşırı muhafazakar ülkeler kategorisine almış olabileceği düşüncesi geçti ve laik bir Türk vatandaşı olarak kendimi tutamayıp, niçin Türkiye uçuşlarında içki verilmediğini biraz da ters bir ifadeyle sordum hostese. Gerekçe meğer dinsel değil, ekonomik kökenliymiş. Tüm Avrupa uçuşlarından kaldırdık içki ikramını" diye yanıtladı sorumu. "Elle gelen düğün bayram" deyip, uyuklamayı sürdürdüm. Az sonra ikram edilen akşam yemeği ise bundan birkaç yıl önce yolcuların önüne getirilse, kabin içinde ufak çapta bir ayaklanma girişimine yol açabilirdi. Avrupa'nın bir ucundan öbür ucuna yapılan bu yolculukta ikram olarak sunulan, mukavva bir kutu içinde iki kaşığı doldurmayacak miktarda uyduruk bir salata, peynirli bir sandviç, bir parça da çikolatadan ibaretti. Doymayanlar için lütfen ikinci bir sandviç daha; yanında da üç yudumluk meşrubat alan plastik bardağın yarısına kadar doldurulmuş, konserve meyve suyu ya da kola... Ancak kimse halinden şikayetçi görünmüyordu. Sanki benim gibi özel bir kampanya sayesinde biletlerini çok ucuza almış yolcular, yemeğin miktar ve kalitesi için fazla bir şey söyleme hakkını bulamıyorlardı kendilerinde.
İKRAM YOKSULLUĞU
Son birkaç yıldır dünyanın birçok havayolu, ekonomi sınıfı yolcularına sunduğu ikramı büyük ölçüde kısıtladı. Yemek porsiyonları küçüldü, içkiler kalktı, eskiden meşrubat şişesiyle ikram edilirken, yarısına kadar doldurulmuş plastik bardaklarla verilmeye başlandı. Bu, özellikle uzun mesafe yolculuklarında ciddi sorun oluşturuyor. Çünkü uçağın nemden yoksun havasında insan vücudu su kaybına uğruyor. Bu kayıp, bol su ya da meşrubat içilmemesi halinde tehlikeli olabiliyor. Nitekim ben artık uçağa binerken, bir zamanlar tren yolculuklarında olduğu gibi, yanıma yeterli miktarda su alıyorum. Bu ikram yoksulluğunun nedeni olarak, havayolu şirketleri arasında bilet fiyatlarında yaşanan amansız rekabet gösteriliyor. Gerçekten de, özellikle çeşitli havayolu şirketlerinin özel kampanyalarını takip ederek, bundan birkaç yıl öncesine kadar hayal bile edilemeyecek fiyatlara uçmak mümkün. Önce Amerika'daki uçaklarda başlayan, Avrupa'da da bazı şirketlerin uygulamaya koydukları yeni bir yöntemle, uçakta yiyecekleri yemekler yolculara parayla satılıyor. Geçen yıl bu zamanlarda başlayan bu uygulamada, daha şimdiden Amerika'da hergün bin civarında seferde yolculara yemek paketleri parayla satılıyor. Başlangıçtan beri bir milyon porsiyondan fazla yemek satılmış durumda.
UÇAKTA YEMEK SATIŞI
Yolcuların yemeklerine artık para harcamayı istemeyen bu şirketler bir anket yapmış, yolcuların bir seferde kendi ceplerinden yemeğe kaç para ödemeye razı olabilecekleri belirlemişler. Yolcuların büyük bir bölümü nispeten kısa yolculuklarda sandviç ve benzeri yiyecekler için en fazla 5 dolar, yemek saatlerini de kapsayan uzun yolculuklarda yenecek komple menüler için 10 dolara kadar ödeme yapabileceklerini söylemiş. Uçak şirketleri de bu fiyatlar arasında değişik menüler hazırlatmaya başlamışlar. Örneğin Amerikan United Airlines, restoran zinciri T.G.I. Friday's firmasına yemek paketleri siparişi veriyor. US Airways "Vie de France" markasıyla ünlü şeflerin imzasını taşıyan kutularda değişik menüleri satışa sunuyor. Lufthansa'nın yan kuruluşu olan LSG, Amerika'da uçak şirketlerine, Avusturya asıllı ünlü şef Wolfgang Puck'un hazırladığı yemekleri satmaya başladı. United Airlines ise yolcularına Hard Rock Cafe'nin menülerini pazarlıyor. Uçaklarda yemek servisi giderek öylesine zayıfladı, o kadar sıradanlaştı ki, yolcular ceplerinden para ödeyerek daha iyi bir şeyler yemeye razı hale geldiler. Yakında Avrupa'daki havayolu şirketlerinin çoğunluğunda ekonomi sınıf yolcularına bu uygulamanın başlatacağı tahmin ediliyor. Yüzlerce dolarlık biletle yolculuk yapan biri, keyifli uçak yolculuğunda 5 ile 10 doları canının çektiği bir yemeğe öder, diye düşünüyorum. Ancak burada bir başka husus var. Bugüne dek yolcuların genellikle seyahat ettikleri havayolu şirketi ile aralarında bir tür gönül bağı oluşurdu. Gerek sıradan turistler, gerekse işadamları olabildiğince o firmanın uçaklarıyla yolculuk yapmayı isterdi. İşin içine rekabet girip fiyatlar aşağı doğru inişe geçince, yolcular daha ucuz uçuşların peşine düştü. Havayolları, yolcuyla aralarındaki tek bağlantı kurma olanağı olan kabin içi hizmeti de parayla satmaya başlayınca, son gönül bağının da ortadan kalkacağına, uçak yolculuklarının dolmuşla seyahat etmekten hiç farkı kalmayacağına inanıyorum. Geçtiğimiz günlerde bu uçak yemeklerinin havayolu şirketlerine kaça malolduğunu, bu yemekleri üreten dünyanın önde gelen firmalarından birinin yöneticisinden öğrenme fırsatını buldum. En kaliteli Business Class yemeği 10 dolara mal oluyormuş uçak şirketlerine. Ekonomi sınıf yemeği 5, bilemedin 7 dolarmış. Snack tabir edilen sandviçler ise 60 cent civarındaymış. Şimdi yüzlerce dolara bilet satan bir şirketin, 5-7 dolar gibi fazla lafı edilmeyecek bir parayı ödemeyip, yolcusuna verdiği yemeği satmasını gerçekten anlayamıyorum. Bir kez ok yaydan çıktığına göre, bu yeni akım hızla yayılacak, er geç bizim havayolu şirketlerimizi de kapsayacaktır. Ancak bir süre sonra, satış ve pazarlamayı müşterinin boğazından kesmek olarak görmeyen bazı havayollarının yaptıkları hatayı anlayacaklarını umuyorum. Uçaklarında ikramı kaldırıp catering firmalarının ürünlerini ekonomi sınıf yolcusuna satan, üstelik bu satıştan hosteslere ve kendisine komisyon alan havayolları, küstürdükleri yolcularının gönlünü almak için para musluğunu tekrar açacaklardır.
