Geçen yılın sonbaharı ile bu yılın sonbaharı arasında dünyanın yaklaşık 80 farklı ülkesinde, Türkiye'den Hindistan'a, Rusya'dan Meksika'ya, İngiltere'den İran'a, Avrupa Parlamentosu'ndan ABD'ye çok kritik ve önemli seçimler ya yapıldı ya da yapılacak.
Ortada garip bir durum var. İnsanlık bir yandan "üçüncü dünya savaşı çıkacak" korkusu yaşıyor, bir yandan Ukrayna-Rusya arasındaki kanlı savaşı, İsrail'in Filistin'deki soykırımını izliyor, diğer yandan da kıran kırana geçen, sürprizlerin ve derin değişimlerin yaşandığı seçimlerle "yeni bir hayat" arıyor.
Bu kaotik zeminden ne çıkacak, insanlık nereye yönelecek henüz belli değil ama bazı ipuçları da var.
En dikkat çekicisi ise hiç kuşkusuz Avrupa'da ve Avrupa Parlamentosu seçimlerinde ortaya çıkan aşırı sağcı dalga... Dünyanın başka bazı ülkelerinde de benzer bir sağ dalga var ve yükseliyor. İngiltere ile bazı ülkelerde de sürpriz "sol" dalga etkili oldu.
Bu açıdan İngiltere seçimleri bir hayli dikkat çekici... İngiltere'de 14 yıl sonra İşçi Partisi'nin kazanması sürpriz olmasa da Muhafazakâr Parti'nin deyim yerindeyse derin bir çöküş yaşaması şaşırtıcı oldu.
Bunda Muhafazakâr Parti'nin son yıllarda sık sık yönetim değişikliği yaşaması, arka arkaya gelen hataları kadar her siyasi analizde altı çizilen "hayat pahalılığının, sağlık sistemindeki bozulmanın, konut sorununun ve göçmen meselesinin" etkisi büyüktü. Bu aynı zamanda önceki 7 seçime katılıp milletvekili seçilemeyen aşırı sağcı Nigel Farage'ın siyasi aktör olmasının da önünü açtı.
İngiltere seçimleri, aslında seçim sistemiyle ilgili de ilginç sonuçlar üretti. Şu tabloya bakın... İlk sonuçlara göre ülke çapında en fazla oy alan ilk 5 partinin oy oranları şöyle:
İşçi Partisi yüzde 33.8, Muhafazakâr Parti yüzde 23.7, Reform UK Partisi yüzde 14.3, Liberal Demokrat Parti yüzde 12.2, Yeşil Parti yüzde 6.8.
Gördüğünüz gibi İşçi Partisi geçen seçime göre oyunu sadece yüzde 2 artırabilmiş. Oysa liderliğini o dönem Boris Johnson'ın yaptığı Muhafazakâr Parti, 2019 seçimlerinde oyların yüzde 43.6'sını almış ve 365 milletvekili çıkarmıştı.
Peki bugün milletvekili tablosu nasıl?
Önce genel dağılıma bakalım: İşçi Partisi 412, Muhafazakâr Parti 121, Liberal Demokrat Parti 71, İskoçya Ulusal Partisi 9, Sinn Fein 7, Demokratik Birlik Partisi 5, Reform UK Partisi 4, Yeşil Parti 4 ve Plaid Cymru 4 milletvekili...
Bu seçimlerde İşçi Partisi yaklaşık yüzde 34 oyla 412 milletvekili, Muhafazakâr Parti ise yüzde 24 oyla ancak 121 milletvekili çıkarabildi. Aralarındaki oy farkı yaklaşık 10 puan olmasına rağmen İşçi Partisi, Muhafazakâr Parti'nin 3 katından fazla milletvekili çıkardı.
Bunun nedeni İngiltere'de dar bölge seçim sisteminin olması. İngiltere'de 650 seçim bölgesi var ve her bölgeden bir milletvekili seçiliyor. En çok oyu alan kazanıyor.
Bizde çok tartışılan "temsilde adalet" meselesi İngiltere'de de tartışılıyor ama kimse dönüp iktidarı sadece iki parti arasında paylaştıran "en demokratik Westminster" sistemine dokunmuyor, dokunamıyor. Çünkü sistem, yasamayı dar bölge yönetimiyle seçilen milletvekiliyle güçlü kılarken yürütmeyi de "güçlü" kılmayı ihmal etmiyor.
Sabah akşam Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ni eleştirenler, dönüp yasamayı güçlendiren ve denge denetimi artıran yöntemlere bakacağına umutsuzca "eski parlamenter sistem"e sarılıyor. Bu da güven vermiyor!