Harika bir rapor okudum. SETA tarafından hazırlanmış. Başlığı: Türk Medyasında Terörün Ele Alınış Biçimi. İsmail Çağlar'a, Kevser Hülya Akdemir'e ve Metin Erol'a teşekkür ediyorum. Raporu hazırlayanlar onlar.
7 Haziran 2015 seçimlerinden Eylül 2017'ye kadar geçen süreçte ülkemizde bazı terör saldırıları gerçekleşti. Araştırmacılar bu zaman aralığındaki 5 DEAŞ ve 5 PKK saldırısını ele almışlar. Daha doğrusu 9 ulusal gazetenin bu saldırılardan sonraki gün ilk sayfalarında yer verdikleri haberleri...
Haberleri değerlendirilen gazeteler şunlar: BirGün, Cumhuriyet, Sözcü, Sabah, Star, Yeni Şafak, Hürriyet, Habertürk ve Milliyet...
Değerlendirme kriterleri
Değerlendirme için 6 kritere müracaat edilmiş. Bunları kabaca özetlemek gerekirse:
Kullanılan terminolojinin niteliği... Saldırının bir 'terör' hadisesi olarak sunulup sunulmaması.
Korku, dehşet ve infial oluşturucu ifade ve görsellere yer verilip verilmemesi.
Nefret söyleminin mi birlik mesajının mı öne çıktığı.
Terör kurbanlarının hikâyelerinin anlatılıp anlatılmaması...
Terör saldırısının kınanması ya da kınanmaması... Terör karşıtı bir duruş sergilenmesi ya da sergilenmemesi...
Güvenlik güçlerini ya da devleti suçlayıcı bir dil kullanılıp kullanılmaması. Daha doğrusu terör saldırılarının bir muhalefet enstrümanına dönüştürülüp dönüştürülmediği.
Araştırmanın hemen girişinde metodoloji hakkında ayrıntılı bilgi verilmiş. Buradan da anlıyoruz ki özel bir yazılım kullanılarak her gazete için söylem analizi yapılmış.
Kelime sayılarına kadar her şey çıkarılmış.
Rapor araştırmacıların bağımsız değerlendirmelerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuş.
Sabah'ın durumu
Rapora göre Sabah gazetesi terör hadiselerini haberleştirme konusunda 'en başarılı' sınavı vermiş. Bazı sonuçlar şöyle:
Sabah gazetesi terörle mücadelede güvenlik güçlerine duyulan güveni zedeleyici haber yapmamış.
Sabah gazetesi PKK ve DEAŞ terör örgütleri arasında bir ayrım yapmamış.
Sabah gazetesi bütün terör hadiselerini açıktan kınayıcı bir tutum takınmış.
Sabah gazetesi terör haberlerinde nefret söylemine başvurmamış.
Sabah gazetesi terör saldırılarının hemen ardından ilk sayfada yayımladığı haberlerin hemen hepsinde birlik mesajı vermeye özen göstermiş.
Sabah gazetesi infiale yol açabilecek içerikler konusunda diğer gazetelerden daha dikkatli davranmış.
Kısaca özetlemek gerekirse, rapora göre Sabah gazetesi belirlenen 6 'etik' kriterin 5'inde diğer gazetelerin açık ara önünde.
Tavır değişikliği
Rapora göre Sabah'ın haberlerinde rastlanan infial oluşturucu içerik yüzde 30 civarında. Yani 10 saldırının 3'ünde bu duyguyu uyandırabilecek görsel ve ifadelere rastlanmış.
Burada altı çizilmesi gereken husus şu: Sözü edilen arıza ilk 3 haberde ortaya çıkmış. Nitekim bunları yazılarımızda kritik etmiştik.
Daha sonra yayımlanan 7 haberde gazetenin terör haberleri konusundaki yaklaşımında ciddi bir değişim görüyoruz.
Sabah yazı işleri uyarıları dikkate alarak, başlangıçta da iyi niyetli olduğundan şüphe duymadığım, habercilik anlayışını değiştirmiş, haberlerinde infial oluşturabilecek ifade ve görsellere yer vermekten imtina etmiştir.
Kendilerini kutluyorum.
Tartışmaya katkı
Elbette rapora metodoloji bakımından bazı itirazlar getirilebilir. Kendisiyle konuştuğum İsmail Çağlar, geri bildirimlere son derece açık olduklarını, bundan sonra hazırlayacakları raporlarda bu dönüşleri dikkate alacaklarını ifade etti.
Tartışmaya katkıda bulunmak amacıyla iki meseleyi buraya not olarak düşmek isterim.
Bir: Terör kurbanlarının hikâyelerinin veriliş biçimi önemlidir. Soğukkanlı davranmak, geride kalanları incitmemek, okuyanları umutsuzluğa sevk etmemek gerekir. Aksi takdirde bu hikâyeler ters tepebilir.
Kurbanların hikâyelerini doğru biçimde tespit etmek ve aktarmak için olayın sıcaklığını kaybetmesini beklemek daha doğru olabilir. Bu yüzden, sözünü ettiğimiz kriterin ölçümü hemen ertesi günkü gazetelere bakarak değil, daha uzun bir zamana yayılarak yapılabilir.
İki: Benzer bir araştırma terör hadisesinin gerçekleşmesinden hemen sonraki saatlerde bu gazetelerin internet sitelerine girilen haberler ve sosyal medya hesaplarından yapılan duyurular üzerinden de gerçekleştirilebilir. Bu yöntemle daha 'sıcak' sonuçlar elde edilebilir.