Enflasyonla ilgili toplumda ciddi bir kafa karışıklığı var. Uzunca bir süre düşük enflasyona alıştıktan sonra yeniden çift haneli rakamları görmenin meydana getirdiği bu kafa karışıklığını normal karşılamak lazım. Ancak, kendi siyasi takıntılarından dolayı bilinçli bir şekilde teknik konuları çarpıtıp, ekonomik gidişata ve politikalara dair vatandaşın zihnini bulandırmaya çalışan bir kesimin olduğunu da atlamayalım.
GERİLEME NEYİ İFADE EDER?
Mal ve hizmet fiyatlarının genel seviyesinde sürekli bir artış yaşanması durumuna enflasyon denir. Enflasyonu hesaplamak için piyasadaki tüm ürünlerin fiyatlarını takip etmek pratik bir yöntem değil. Bu yüzden dünya genelindeki standart uygulama, hanehalklarının tüketim alışkanlıklarını temsil edecek bir ürün sepeti tespit edilerek bu sepetteki fiyat değişimlerinin aylık olarak takip edilmesidir. TÜİK'in hesapladığı TÜFE sepetinde 418 ana kalem ürün var. Enflasyon endeksi hesaplanırken hanelerin mal ve hizmetlere bütçelerinden ayırdıkları pay göz önünde bulundurularak her kaleme belli bir ağırlık veriliyor. Enflasyonun düşmesi, fiyatların gerilediğini göstermez. Enflasyondaki gerileme, fiyatlar genel seviyesindeki artış hızının yavaşladığı anlamına gelir. Basit bir örnek: Ağırlık meselesi dikkate alınarak oluşturulmuş temsili bir tüketim sepetimiz olsun. Ekim 2017'de 2.000 TL olan tüketim sepetinin tutarı, Ekim 2018'de 2.400 TL'ye çıksın. Buradan yıllık bazda enflasyonun yüzde 20 arttığını söyleyebiliriz. Aynı sepetin tutarının Ekim 2019'da ise 2.600 TL'ye çıktığını düşünelim. Demek ki, sepetin içinde yer alan bazı ürünlerin fiyatları artmış. Bazıların ise sabit kalmış veya azalmış. Günün sonunda cepten çıkan tutar 200 TL artmış. Geçen sene aynı dönemde yüzde 20 olan yıllık bazda enflasyon ise yüzde 8.3'e gerilemiş.
TÜİK'in gerçek rakamlarına geri dönelim. Ekimde sepetteki 418 ana kalemden 289'unun fiyatı artarken, 96'sının fiyatı düşmüş. 33'ünde ise fiyat değişimi yaşanmamış. Fiyatları artan ürün sayısının daha fazla olması, yıllık bazda enflasyonun arttığı anlamına gelmiyor. Kur şokunun etkisiyle geçtiğimiz yılın sonbaharında enflasyon bir anda yüzde 24-25 seviyelerine çıkmıştı. Birçok ürünün fiyatında yukarıya doğru hızlı ve sert bir düzeltme olmuştu. Bu sene ise ekimde fiyatlar genel seviyesindeki aylık artış oranı, geçtiğimiz yılın aynı ayına kıyasla daha düşük çıktı. Böylece baz etkisiyle birlikte yıllık enflasyon yüzde 8.55'e geriledi.
DÜŞERSE NE İŞİMİZE YARAR?
Geçtiğimiz iki ay enflasyondaki düşüşü hızlandıran baz etkisi kasım ve aralıkta ise tersine çalışacak. 2018'in son iki ayında enflasyon aylık bazda negatif gelmişti. Bu yıl ise beklenti, pozitif gelmesi yönünde. Dolayısıyla, enflasyon yeniden çift haneli rakamlara çıkacak. Yılı yüzde 12 civarında kapatacağız.
Enflasyon genel olarak aylık, yıllık ve 12 aylık ortalama seviyelerinde takip edilir. Merkez Bankası ve piyasaların en yakından takip ettiği gösterge yıllık olandır; çünkü enflasyonun trendine yönelik bilgi verir. 12 aylık ortalamaya göre enflasyon ise geride kalan 12 ayda fiyatlar genel seviyesinde yaşanan ortalama artışı yansıtır. Bundan dolayı 12 aylık ortalama, vatandaşı bütçe açısından daha fazla ilgilendirir. Eylülde yüzde 18.27 olan 12 aylık ortalama enflasyon, ekimde 16.81'e indi. Dolayısıyla, bazıları tarafından iddia edildiğinin aksine, vatandaşın son 12 aylık periyotta hissettiği ortalama enflasyonda da düşüş var.
Peki, enflasyonun düşmesi fiyatların gerilemesi anlamına gelmiyorsa ne işimize yarıyor? Enflasyonun düşmesi, kira artış oranlarını sınırlar. Elektrik, doğalgaz ve su gibi fiyatı kamu tarafından yönetilen/yönlendirilen kalemlerde yapılan fiyat artışlarının bir sonraki yıl daha düşük seviyelerde gerçekleşmesini sağlar. Enflasyonun düşmesi, şirketlerin fiyatlama ve yatırım kararlarını daha sağlıklı vermelerine yardımcı olur. Enflasyondaki düşüş faizlerin daha da gerilemesinin önünü açar. Böylece ekonominin çarkları daha hızlı döner. Enflasyon gerilerken belli bir süre sonra ücretler daha yüksek oranda artmaya başlarsa, insanlar satın alma güçlerinin artmaya başladığını hissederler.