Franz Kafka (1883-1924) eserleri modern klasikler olarak adlandırılıyor, bugün de çok seviliyor. Peki neden? Çünkü çoğumuzun deneyimlediği bir durumu anlatıyorlar: Teknoloji ve bürokrasi dediğimiz muazzam mekanizma karşısındaki acizliğimiz... Soracak olursanız... On seveninden dokuzu, bürokratik sistemin Kafka'yı da ezdiğini söyleyecektir: "Dostlarına ve nişanlısına memurluktan yakındığını biliyoruz" diyeceklerdir, "Eğer sıkıcı evrak işlerine mahkum olmasaydı, daha neler neler yazabilirdi..."
Bir dakika! Princeton Üniversitesi'nden Alman Edebiyatı uzmanı Stanley Corngold, Columbia Üniversitesi'nden hukukçu Jack Greenberg ve Siegen Üniversitesi'nden modern Alman edebiyatı uzmanı Benno Wagner aynı fikirde değil.
Bu üç akademisyen, Franz Kafka: Ofis Yazıları başlıklı kapsamlı çalışmalarında tam tersini söylüyor:
Birincisi... Kafka sıradan bir küçük memur değildi. 'Yahudi düşmanlığına' rağmen, Prag İşçi Kaza Sigortası Kurumu Hukuk Başsekreterliği'ne kadar yükselmiş, sorumluluk alanı geniş, işini gayet ciddi biçimde yapan, doktora sahibi yetenekli bir hukukçuydu.
Ayrıca... Böyle bir işi olmasaydı, edebi açıdan daha verimli olacağı kuşkuludur. Çünkü ofis yazılarına baktığımızda, eserleriyle sıkı paralellikler görüyoruz. Kafka'nın işi, eseri engellememiş, tam tersine beslemiştir.
Yazarın 1908'den 1922'ye kadar çalıştığı kurum, 33 bin işletmeden prim topluyor, kaza olduğunda işçilere yardım ediyordu. İşletme sahipleri ise (bugün de sıkça rastladığımız gibi) çeşitli numaralarla prim ödemekten kaçıyor, avantajlı kanunlar çıkarmaları siyasetçileri zorluyordu.
Kafka bu çekişmeli ortamda, olayın sadece hukuki yönüyle ilgilenmiyor, işçi sağlığını korumak için de çaba harcıyordu. Örneğin planya makinelerinin güvenli hale getirilmesi için çalışıyor, çözüm önerilerini çizimli-resimli resmi raporlarla üst makamlara bildiriyor, gazetelere makaleler yazıyordu.
Sonuç: Örneğin Ceza Sömürgesi adlı öyküsünde, korkunç bir işkence makinesini tasavvur edebilmesini, 'parmak koparan' planya makineleri konusundaki uzmanlığına borçluydu.
Emre Erbatur'un çevirdiği Ofis Yazıları (Everest Yayınları) Kafka'nın 18 uzmanlık yazısına odaklanıyor. Bu belgelerde ortaya serilen bilgi birikimi ile eserler arasındaki bağlantıları gösteriyor. Tabii bunlar bire bir ilişkiler değil. Ofis yazılarındaki olaylar, birkaç öyküde birden karşımıza çıkabiliyor.
Soru: Madem Kafka (Yahudiliği hariç) horlanan, ezilen, itip kakılan bir tip değildi. Öykülerindeki küçük insanları nasıl bu kadar içerden tasvir edebildi?
Kafka'da çok yoğun bir 'baba sorunu' vardı. Babası güçlü, hakim, buyurgan bir adamdı. Kafka onda aradığı şefkati asla bulamadı. Babası karşısında hep ezikti, zavallıydı, çaresizdi.
Babasına yazdığı mektup, bütün olayın özeti gibi: "Yazılarım hep seninle ilgiliydi. Bu yazılarda tek yaptığım şey, nihayetinde, senin göğsünde sızlana sızlana anlatamadığım şeyleri, sızlana sızlana anlatmaktı."
Özetle babasını, sistemle özdeşleştirmişti. Küçük insanın umarsızlığını betimlerken, aslında kendisinin babası karşısındaki duygularını anlatıyordu.
Not: Bizde de böyle çalışmaların yapılması gerekir. Mesela Sabahattin Ali'nin Almanya yolculuğu ile Kürk Mantolu Madonna romanı arasında bire bir bağlantı olduğunu biliyoruz. Peki, müfettişlik ve darphane müdürlüğü yapmak, Cemal Süreya'nın eserlerine nasıl yansıdı? Ya Memduh Şevket Esendal? Diplomat, milletvekili ve CHP Genel Sekreterliği yapması ile öyküleri arasında ne tür paralellikler var?
***
Çevirmek gerek
Frenkler çok güzel popüler bilim kitapları çıkarıyor. Bazısı Türkçeye çevriliyor, çok da iyi oluyor. Bir de gazete, dergi ve blog'larda çıkan bilim yazılarını derliyor, sonra da mesela 2017 En İyi Bilim Yazıları veya 2016'nın En İyi Bilim ve Doğa Yazıları başlığıyla piyasaya sürüyorlar. Serilerin ilgi çekmesi için de, seçimi ünlü bir bilimciye veya doğa-çevre uzmanına yaptırıyorlar. Oliver Sacks, Michio Kaku veya Dan Ariely gibi... Bilimi ve teknolojiyi anlaşılır bir dille açıklayan makalelerin yer aldığı bu tip serileri Türkçeye kazandırmakta fayda var.
Franz Kafka Ofis Yazıları
Kolektif
Çeviri: Emre Erbatur
Everest
İnceleme
600 sf., 22 TL