Her birey, diğerinden farklıdır. Kendine özgü bedensel yapıya ve işlevlere, çeşitli alanlarda öğrenme özelliklerine ve hızına, zekâya ve sosyoduygusal özelliklere sahiptir. Toplumdaki zekâ dağılım eğrisine bakıldığından, bir ucunda zekâ geriliği gösteren kişiler yer alırken, diğer ucunda üstün zekâlılar yer almakta. Toplumun ancak %2'lik bölümünün 130 ve üstündeki IQ'ya sahip olduğu biliniyor. Normal üstü zekâya sahip bireyler için üstün zekâlı kavramını kullanıyoruz.
Bu konuyu, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü Dr. Öğretim Üyesi Çiğdem Nilüfer Umar ile konuştum.
Sıra dışı özelliklere sahip çocukları nasıl tespit edebiliriz? Onların nasıl daha mutlu, kendine ve topluma faydalı bireyler olmasına yardımcı olabiliriz? Bu çocuklarımızdan aileler, eğitimciler, sivil toplum örgütleri, hepimiz sorumluyuz. İlk olarak 'Üstün zekâlı ve yetenekli çocuklarımızı nasıl keşfedebiliriz?' sorusu aklımıza gelebilir. Erken dönemde çocuğu keşfedebilmek çok önemlidir.
Erken yaşta zekâ testlerini çok onaylamıyorum.
Çocuğun 6 yaş öncesi yaşıtlarına göre gelişiminin kıyaslamasını yapabileceğimiz testler ve envanterler ülkemizde uygulanıyor.
Tanılı olsun ya da olmasın gelişimsel potansiyeline göre, üstün yetenekli olabileceğini düşündüğümüz her çocuğun gelişimini erken dönemde desteklemeliyiz. Ona farklı eğitim ortamları sunmalıyız. Sosyal duygusal destek ve eğitsel müdahaleler göz önüne alındığında, en doğrusu çocukların olabildiğince erken yaşta keşfedilmesi ve gelişiminin desteklenmesidir. Farkındalık ilk olarak ailede başlamalı.
Okul yaşına gelmiş olanlarda farkındalık öğretmenle desteklenmeli. İlçe Milli Eğitim müdürlüklerinin Rehberlik Araştırma Merkezleri'ne (RAM) yönlendirilen çocuklar, özel sertifikalı psikologların uyguladığı zekâ testi ile üstün yetenekli olarak tespit edilebiliyor.
Üstün yetenekli çocukların yetenek, ilgi ve kapasiteleri ölçüsünde çeşitli eğitim modelleri uygulanıyor. Bunun ülkemizde en yaygın örneği Bilim ve Sanat Merkezleri'dir (BILSEM). Bu merkezler, özel yetenekli öğrencilerin (resim, müzik ve genel zihinsel yetenek) örgün eğitimdeki süreçlerini aksatmayacak şekilde bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve kapasitelerini geliştirip üst düzeyde kullanmalarını sağlama amaçlı bağımsız özel eğitim kurumlarıdır.
Bu çocuklar çevrelerindeki dünyayı merak ettikleri, zorluktan ve karmaşıklıktan hoşlandıkları için hareketli ve çok enerjik davranış örüntüsü sergileyebilir. Bedenlerinin yanında beyinlerini de çok iyi çalıştırırlar.
Böylelikle zihinlerini dinlendirmede ve rahatlamada zorluk yaşayabilirler. Aile, bu etkin hareketlerini, hayal güçlerini ve enerjilerini boşaltmada plan yapıp onları yönlendirerek yardımcı olabilir. Aileler bu konuda uzmanlardan yardım almalı. Bence bu çok önemli.