6 Şubat'ta yaşanan depremlerden en çok etkilenen illerin başında gelen Malatya'dayız. Hayat yavaş yavaş normalleşiyor. Vasıflı-vasıfsız işçi sorunu olsa da sanayide makineler çalışmaya başlamış… Esnaf konteyner çarşılarda vatandaşa hizmet veriyor. Toplu Konut İdaresi'nin yaptığı 6.100 konut teslim aşamasında… Sosyal donatı alanları tamamlanan konutların bazı altyapı sorunları olsa da vatandaşlar kuralardan sonra yerleşmeye başlayacak. Malatya'da ticaretin kalbinin attığı çarşı merkezinde hayalet binaların neredeyse yüzde 98'i yıkılmış… Yıkımı tamamlanmayan binalar mahkemelerden yürütmeyi durdurma alanlar… Kimle konuşsak, deprem bölgesinde en büyük sıkıntıların başında gelen hırsızlık sorununda gözle görünür azalma olduğunu söylüyor. Burada devletin ilgili birimlerinin koordineli çalışması vatandaşı rahatlatmış. Şimdi esnaf için çarşı merkezinde 100 bin kazık çakılarak yeni bir yer inşa ediliyor.
YIKIMLAR BÜYÜK ÖLÇÜDE BİTTİ
Malatya Valisi Ersin Yazıcı'dan bilgiler alıyoruz. Yazıcı, deprem sonrasında şehre atandı. İlk geldiğinde şehrin en büyük sorununun hayalet binalardaki yıkım, yıkılan binaların ayrıştırmasındaki toz bulutu ve hırsızlık olduğunu anlatıyor. Bu nedenle de işe ilk oradan başlamış… Hayalet binaların yıkımında yüzde 85 seviyelerine geldiklerini, çarşı merkezinde bu oranın yüzde 98'i bulduğunu söylüyor. Yıkılan binalarda ayrıştırma yapılırken yaşanan, esnafı ve vatandaşı rahatsız eden toz bulutunun bir an önce kalkması için de işleri hızlandırmışlar. "Hırsızlık konusu ilin emniyetiyle 'namusumuz' olarak bildik. Sahada denetimlerimizi artırdık, bütün birimleri buraya yönlendirdik. Faillerin bulunması oranlarında da yüzde 200 başarı sağladık. Epey mesafe katettik" diyor Vali Yazıcı. Dikkat çektiği bir diğer konu da yeni çarşı merkezi… Şehrin çarşı merkezi depremin en çok vurduğu yerlerin başında geliyor. Buraya şu anda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yeni bir yer inşa ediyor. Vali Yazıcı, "20 yıl vadeyle ödeme yaparak vatandaş yeni yerlerine kavuşacak. Çarşının ayağa kalkması moral anlamında faydası olacak" diyor.
KONTEYNERDA SINAV HAZIRLIĞI
Şehir içinde en çok yıkımın olduğu Bostanbaşı'ndayız. Burada konutlara dışarıdan baktığınızda lüks görünüyor ama çoğu hasarlı… Kimi yıkılacak, kimi güçlendirilecek. Burada Başakşehir Belediyesi ve Rönesans Holding'in yaptığı konteyner kente misafir oluyoruz. 300 kişinin yaşadığı konteyner kentte depremzedeler artçı sarsıntılarla korksalar da günlük rutinlerine dönmüş durumda… Kimi çocuk parkta vakit geçiriyor, kimi kütüphanede üniversite sınavına hazırlanıyor. Gençler, "Bir yıl adaptasyon sürecimiz oldu ama hayat devam ediyor. Sınava hazırlanıyoruz" diyor. Depremde yakınlarını kaybeden Güler Üçer'e misafir oluyoruz. 3 çocuğu var. Üçer, "Hayat zor olsa da buna da şükür. Devletten Allah razı olsun. Başımızı sokacak, korkmadan oturduğumuz yerimiz var" diyor.
VASIFLI VASIFSIZ İŞÇİ ARANIYOR!
Malatya'da ticaret ve sanayi hayatı başlamış durumda… Ancak hem esnafın hem de sanayicinin en büyük problemi eleman… Özellikle nitelikli elemanların çoğu şehri terk etmiş… Organize Sanayi Bölgesi'nde gezerken 'Vasıflı-Vasıfsız İşçi Aranıyor' tabelalarına sık sık rastlıyorsunuz. Sanayiciler elemanlarını kaybetmemek için fabrikaların yanında konteyner kentler kurmuş… Eleman ve finansman sıkıntısı nedeniyle birçok işletme kapasitesinin tamamını çalıştıramıyor.
TEMİNAT AÇIĞINA ÇARE BULUNSUN
Malatya'da kuru kayısı, akaryakıt ve inşaat alanında büyük işletmelerden biri olan Güngör Tarım İnşaat'ın kapısını çalıyoruz. İbrahim-Hüseyin ve Bülent Güngör anlatıyor: "İşçi problemimiz var. Vasıflı da vasıfsız da işçi bulamıyoruz. Bu nedenle haftada iki gün açıp, kapatan işletmeler var. Suriyeli işçi de eskisi gibi gelmiyor. Makineleşmeye gidiyoruz. Ama makine pahalı. Bu konuda kredi mekanizmalarının olması gerekir. Bankalarda da ipotek sorunları ile karşı karşıya kalıyoruz. Burada yaşayan esnaf ve sanayicinin malı da mülkü de şehirde… Orta hasarlı yerleri bankalar teminat kabul etmediği için iş insanları teminat açığına düşüyor. İşçi sorununu çözmek için bir önerimiz var. Biz asgari ücretin biraz üzerinde ücret verirsek bu insanları tekrar şehre getirebiliriz. Devlet ödediğimiz SGK priminin bir kısmından 1-2 yıl feragat etse ve biz onu işçiye versek, o zaman eleman sorununun bir kısmı çözülür." İnşaat işinde de maliyetlerin bir süre önce çok arttığını, ancak Ticaret Bakanlığı'nın çalışmasıyla burada fahiş fiyatların gevşediğini anlatıyorlar. Belediyelerde yeterli personel olmadığı için ruhsat işlerinin geciktiğini, talep olmasına rağmen yarım kalan inşaatların yapılamadığını söylüyorlar. Öz Ekin PVC'nin sahibi Basri İlhan da aynı dertten muzdarip… Şu anda yüzde 60-65 kapasiteyle çalışıyorlar. Deprem öncesi yeni yatırıma başlamışlar ve devam ettirmişler. Fabrikada 90 kişi çalışıyor. İlhan, "Aslında çalışan sayısının 150'nin üzerinde olması lazım. Ama ne mavi yakalı ne beyaz yakalı işçi bulabiliyoruz. Kendimiz yetiştirmeye çalışıyoruz. Burada eski yerel yöneticilerin ters göçü engellemeleri lazımdı, olmadı. Malatya'nın demografik yapısı değişiyor. Göçü durdurmak gerekiyor" diyor. "Ne zaman canlanma tamamıyla başlar" diyoruz. İkinci yarıdan sonra işlerin daha iyiye gitmesini bekliyor. Bir de finansmana ulaşımda problem yaşadıklarını anlatıyor.
AVUKATLARA KONTEYNER OFİS
ÇARŞI merkezinde depremden en çok etkilenen meslek örgütlerinden biri de avukatlar… Ofisler tamamen yıkılınca onlar da işyerlerini kaybetmişler… Şimdi belediye ve Barolar Birliği'nin oluşturduğu konteyner kentte işyerleri açılmaya başlamış… 350 adet konteynerde vatandaşa hizmet vermeye çalışıyorlar. Avukat Muharrem Onur Kuzucu, "Yeni yeni düzene giriyoruz. 1.5 ay önce buraya taşındık. Bir kısım arkadaşımız şehir dışına yerleşti, şehri terk etti. Biz baba ocağını terk etmek istemiyoruz. Ofis kiraları depremden sonra çok arttı. 25 bin TL'lik yerlere 150 bin TL istiyorlar. Meslektaşlarımız mağdur. Bu konuda en azından başka sektörlere verildiği gibi destekler verilebilir" diyor. Malatya Barosu Başkanı Onur Demez de adliye yıkıldığı için mahkemelerin ayrı ayrı yerlere dağılmış olmasının işleri sıkıntıya soktuğunu anlatıyor. Üç binanın da şehrin dışında olduğunu bu nedenle ulaşım problemi yaşandığını söylüyor. Şehirde yeni adliye binasının temelinin önümüzdeki hafta atılması bekleniyor.
TOKİ KONUTLARI TESLİMDE
ŞEHRİN çeperine fay hatlarının uzağına yapılan TOKİ konutlarının bir kısmı tamamlanmış durumda… Yeni binalar depremzedelere teslim edilmeye başlanıyor. Kısa sürede tamamlanan evlerin sosyal donatı alanları da bitmiş durumda… Karayolları'nın çalışmasıyla deprem konutlarının yolları tamamlanmış. Ancak özellikle su ve kanalizasyon altyapısıyla ilgili eksikler var. Bu işlerin ihaleleri yapılmış… Yetişmeyen yerlerde şimdilik geçici çözümler üretilerek vatandaşın sıcak yuvalarına bir an önce kavuşması sağlanacak.
ESNAF: VATAN SAVUNMASINDAYIZ
ÇARŞI merkezini Malatya Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Oğuzhan Ata Sadıkoğlu ile turluyoruz. Oda, AFAD ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın katkılarıyla konteyner çarşı kurulmuş… Üç ay önce açılan çarşıya esnaf yerleşmeye başlamış… Oda başkanı Sadıkoğlu, esnaf için hibe programları, sıfır faizli kredi destekleri, vergi ötelemeleri talep ediyor. Sadıkoğlu, "En azından Malatya, Hatay, Adıyaman ve Kahramanmaraş'a özel çalışma yapılması gerekir. SGK'dan muafiyet sağlansa ve işveren o parayı işçisine ödese göç de engellenebilir. En büyük problem nitelikli eleman sorunu. İşler normale döndükten sonra vergimizi artırsalar biz ona bir şey demeyiz" diyor. Esnafın da aidatlardan şikâyeti var. TOBB'un esnafın aidat borçlarını silmesi isteniyor. Çarşıda telefon işi yapan İzzettin Sabancı'yla konuşuyoruz. "3 ay oldu buraya yerleştik. Yavaş yavaş iş başladı, önümüzdeki günlerde daha da açılmasını bekliyoruz" diyor. Hem kayısı hem de tespih dükkânını depremde kaybeden Metehan Şahiner ise şunları söylüyor: "Zamanla oturacak. Çoğu esnaf bıraktı. Biz vatan savunması diyerek memleketi terk etmedik."
HAVALİMANI YENİLENİYOR
DEPREMDE vatandaşın naklini sağlarken en çok ihtiyaç duyulan yerlerden biriydi Malatya Havalimanı… 2022'de güçlendirme yapılmıştı. Ocak'ta tamamlanmıştı. Güçlendirme tamamlandıktan 6 gün sonra deprem oldu. "Bu güçlendirme yapılmasaydı ikinci depremde binalarda yıkım olurdu" diyor yetkililer. Allah'tan o dönemde de havalimanı yetkililerinin koordinasyonunda büyük bir operasyonla binlerce kişi burnu bile kanamadan uçaklarla taşındı. Şimdi orada da yeni bir terminal binası yapılıyor.