Kırdığımız, bozduğumuz, yıktığımız, kaderine terk ettiğimiz tarihi değerler, sadece Osmanlı ve İslam öncesine, mesela Bizans'a ait olsa... Sorunu "din" ile açıklardık...
Halbuki bize, Osmanlı'dan ve İslam kültüründen kalan tarihi mirasa da aynı "değerbilmezlikle" yaklaştık.
Böyle konuşuyorum çünkü 'İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı'nın çalışmalarını az çok biliyorum.
2006'da İstanbul, 2010 yılı Avrupa Kültür Başkenti ilan edildi. Bunun üzerine bizim kısaca "2010 Ajansı" dediğimiz teşkilat için yasa çıkarıldı, bütçe ayrıldı.
Tabii ki "her Türk girişimi" gibi burada da önce politik ve idari kavgalarla zaman kaybedildi.

***
Nihayet çark dönmeye başladı. Projeler yapıldı ve uygulamaya geçildi. Bazı projeler çoktan bitti. Bazıları ise işin gereği olarak 2011'e sarktı, bugünlerde tamamlanıyor.
Bu satırları okuyanlar, "Bizim sokakta çok güzel bir eski çeşme var... Yalağına çöp atıyorlar... Taşları arasından otlar çıkıyor... Bu Ajans bizim oralara hiç uğramadı" diyecektir.
Böyle bir algı var... Çünkü restore edilen, onarılan, temizlenen, aydınlatılan yapı, meydan, cadde, sokak sayısı 250'yi bulmasına rağmen bu daha hiçbir şey. Devede kulak!
Çünkü İstanbul çok acayip bir yer. Her yeri tarih. Ancak bunun pek azı elden geçirilebildi.
***
Restore edilen bazı yapıların öyküsü, "değerbilmezlik" savını güçlendiriyor. İşte tam bir "güleriz ağlanacak halimize" durumu:
Mecidiyeköy'den gelip Haliç'i aşan, "E5" dediğimiz yolu bilirsiniz. Hasköy'de bu yol Osmanlıdan kalma Yahudi Mezarlığı'nı ikiye bölmüştür.
Haliç'e inerken yolun sağında, villa büyüklüğünde bir yapı var. Bu bina Abraham Salomon Kamondo'nun anıtmezarı.
Birçok İstanbulluya hiçbir anlam ifade etmeyen bu isim, günümüzde İDO'nun işlettiği Şehir Hatları vapur sistemini ve İETT'nin atası olan Dersaadet Tramvay Şirketi'ni kuran kişiye ait.

***

1781'de doğan Salomon Kamondo, bankerlikten o kadar büyük para kazanıyor ki "Doğu'nun Rotschild'i" diye anılıyor.
1873'te Paris'te ölen Kamondo'nun son arzusu İstanbul'a gömülmektir.
Nitekim onun için sözünü ettiğim o görkemli anıtmezar yapılıyor ve devlet töreniyle defnediliyor.
Derken Osmanlı çöküyor. Herkesi Türkleştirmeye, Müslüman olmayanları da ülkeden göndermeye çalışan Cumhuriyet döneminde kaderine terk ediliyor.

***

Sonuç: Kamondo'nun mezarı, hırsızlar tarafından define bulma umuduyla defalarca açılıyor... Anıtmezarın duvarlarını süsleyen, İtalya'nın Carrara bölgesinden getirilmiş olan mermerler sökülüyor... Hatta bir ara yapı, "bekâr evi" olarak kiralanıyor...
O civarda kaza yapan taksiciler, "Bu uğursuzluk başıma nereden geldi" diye düşünüyor ve nedeni şıp diye buluyorlar: Yahudi mezarlığı ve o tuhaf bina! Gelip kalan mermerleri ve diğer mezarları kırıyorlar.
Anıtmezarı restore eden mimarlar çevreyi dolaşmışlar ve en az 30 evin duvarlarında, Hasköy Yahudi Mezarlığı'ndan alınmış taşlara rastlamışlar.
***
Yarın kısmetse 2010 Ajansı'nın siyasi sorumlusu, Devlet Bakanı Hayati Yazıcı ile bir araya geleceğiz. Onun neler anlatacağını bilmiyorum.
Soran olursa, benim ne söyleyeceğim belli:
Madem hedefimiz Cumhuriyet'in 100'üncü Yılı... 2010 Ajansı'nı '2023 Ajansı' yaparak devam edelim.
Böylece 2010 sürecinde oluşan bilgi v e tecrübe birikimini heba etmiş olmayız.
Not: Kamondo sülalesinin olağanüstü öyküsünü merak edenler Nora Şeni ile Sophie Le Tarnec'in kaleme aldığı "Camondolar: Bir Hanedanın Çöküşü" adlı kitabı okuyabilir. (Kitap Yayınevi)