Polikistik over sendromu (PKOS), üreme çağındaki kadınlarda yaygın olarak görülen hormonal bir bozukluktur. Bu sendrom 15 ile 49 yaş arasındaki kadınlarda yumurtlama olmamasının başlıca nedenidir. Dünyada kadınların yüzde 5 ila yüzde 20'sinde Polikistik Over Sendromu vardır. 194 ülkede yapılan küresel bir araştırma bu durumun yıllar içinde dünyada sıklığının arttığını göstermiştir. PKOS'u olan kadınlarda infertilite riski 15 kat fazladır. PKOS'lu kadınlar obezite, kolesterol yüksekliği, bozulmuş glukoz toleransı ve diyabet, rahim kanseri ve kalp damar hastalıkları gibi uzun vadeli komplikasyonlar açısından yüksek risklere sahiptir. Bu nedenle bu hastalığın teşhisi, takibi ve tedavisi çok önem taşır.
KRİTERLERİ NELERDİR?
Rotterdam Kriterleri'ne göre; aşağıdaki 3 belirtiden 2'si varsa Polikistik Over Sendromu olarak teşhis konulmaktadır. Sadece yumurtalıklarda polikistik over görünümünün ultrasonografik olarak saptanması bu sorunu yaşadığınız anlamına gelmez. Üreme çağındaki kadınların yüzde 25'inde ultrasonografik olarak polikistik yumurtalık izlenir. 1- Düzensiz yumurtlama sonucu adetlerinizde gecikme veya yumurtlama olmaması sonucunda adet olamama şeklinde adet düzensizlikleriniz olur. 2- Aşırı androjen yüksekliği nedeniyle yüzünüzde veya vücudunuzda aşırı kıllanma olur. Yüksek düzeyde erkek hormonları üretimine bağlı olarak ciltte yağlanma artışı, sivilcelenme, erkek tipi saç dökülmesi görülür. 3- Ultrasonografik incelemede polikistik yumurtalıklar görülür. Yumurtalıklarınız büyür ve yumurtaları çevreleyen birçok sıvı dolu kese (folikül) içerir. Her iki yumurtalığınızda da 2-9 mm boyutlarında 12 ve daha fazla sayıda yumurtanız saptanır. Yumurtalık hacminiz normale göre artmış olarak ölçülür.
PKOS NEDEN OLUR?
Aşırı insülin salgılanması: PKOS'lu kadınlarda insülin direnci
oluşur. İnsülin, hücrelerin vücudunuzun
birincil enerji kaynağı olan şekeri
kullanmasına izin veren pankreasta
üretilen hormondur. Hücreleriniz
insülinin etkisine karşı dirençli hale
gelirse, kan şekeri seviyeleriniz yükselir
ve vücudunuz daha fazla insülin
üretebilir. Aşırı insülin, androjen üretimini
artırarak yumurtlamada zorluğa
neden olur.
BAĞIŞIKLIK CEVABI
Düşük dereceli kronik inflamasyon: Vücudun bağışıklık sisteminin
kendine ait hücreleri yabancı düşman
olarak algıladığı, yanlışlıkla kendi dokularına
yabancıymış gibi tepki verdiği
ve onlara karşı zarar verici maddeler
ürettiği bağışıklık cevabıdır. PKOS'lu
kadınların, polikistik yumurtalıkları
androjen üretmeye teşvik eden ve
kalp ve kan damarı sorunlarına yol
açabilen bir tür düşük dereceli iltihaplanmaya
sahip olduğunu gösterilmiştir.
Kalıtım: Belirli genler PCOS ile
bağlantılı olarak saptanmıştır.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
Adet düzensizlikleri çoğunlukla uzun aralıklarla adet görme şeklindedir, ancak aşırı adet kanamaları da görülebilir.
Yumurtlama olmamasına bağlı kısırlık görülebilir.
Yüz, karın, uyluk içlerinde sivilcelenme, kıllanma ve saç dökülmesi olur.
PKOS'lu kadınların yarısı aşırı kiloludur. Kilo alımı genellikle PKOS'u şiddetlendirir ve kilo kaybı belirtileri iyileştirir.
Alkolsüz karaciğerde yağ birikmesinin neden olduğu bir karaciğer iltihabı olabilir.
Metabolik sendrom kalp-damar hastalık riskinizi önemli ölçüde artıran yüksek tansiyon, yüksek kan şekeri ve anormal kolesterol veya trigliserit düzeylerini içeren hastalık durumu.
Tip 2 diyabet veya prediyabet
Uyku apnesi
Depresyon, anksiyete ve yeme bozuklukları
Rahim duvarı kanseri (endometrium kanseri)
Gebeliğe bağlı görülen gestasyonel diyabet veya hamileliğe bağlı yüksek tansiyon
Düşük veya erken doğum
TANI NASIL KONULUR?
MUAYENE: Doktorunuz kan basıncınızı, vücut kitle indeksinizi ve bel-kalça oranınızı ölçer. Ayrıca kıllanma artışınız, saç dökülmeniz ve akneniz var mı diye kontrol eder. Jinekolojik muayenede vajina, serviks, rahim, yumurtalıklar muayene edilir. Ultrason incelemesiyle yumurtalıklarda polikistik over bulgusuna ve rahim duvarında tehlikeli bir kalınlaşma olup olmadığına bakılır.
KAN TESTLERİ:
Hormon seviyelerini ölçmek için kanınız analiz edilir. Folikül uyarıcı hormon (FSH), hamile kalma yeteneğinizi etkiler.
Luteinize edici hormon (LH) yumurtlamayı teşvik eder. PKOS' ta normalden daha yüksek olabilir. LH/FSH oranı normalde 1 dir. PKOS da 2'nin üzerine çıkabilir.
Testosteron, PKOS'lu kadınlarda daha yükselen bir seks hormonudur.
Androstenedion adı verilen bir seks hormonu normalden daha yüksek bir seviyede olabilir.
Anti-Müllerian hormon (AMH) testi, yumurtalıklarınızın ne kadar iyi çalıştığını kontrol edebilir ve menopozun ne kadar uzakta olabileceğini tahmin etmeye yardımcı olabilir.
NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Yaşam tarzında değişiklikler: Egzersiz aktiviteleri ile birlikte düşük kalorili bir diyet yoluyla kilo vermek şikayetlerinizin azalmasını sağlar. Vücut ağırlığınızın yüzde 5'ini kaybetmek bile durumunuzu iyileştirir, doktorunuzun PKOS için verdiği ilaçların etkinliğini de artırabilir ve adet düzenlerine yardımcı olur.
Adet düzensizliği tedavisi: Doğum kontrol hapları adetleri düzene sokar. Doğum kontrol hapı sakıncalı olan kişilerde aralıklı progesteron tabletleri verilir. Bu aynı zamanda, düzenli adet görmeme ile ilişkili uzun vadeli rahim duvarı kanseri (endometriyal kanser) geliştirme riskini de azaltır. Rahim içine yerleştirilen hormonlu spiraller de rahim duvarı kanseri riskini azaltırlar.
Yumurtlama tedavisi: Klomifen, ağız yoluyla alınan yumurtlamayı uyaran ilaçtır. Letrozol meme kanseri tedavisinde kullanılan bir ilaçtır, yumurtalıkları uyarmak için de kullanılmaktadır. Bu tedaviler işe yaramaz ise tüp bebek tedavileri önerilir. Gonadotropinler enjeksiyon yapılarak yumurtlama sağlanır.
İnsülin direncinin tedavisi: Metformin Tip 2 diyabet için ağızdan alınan bir ilaçtır, insülin seviyelerini düşürür ve kilo vermenize yardımcı olabilir. Myo-inositol ve D chiro-inositol içeren ilaçlar insülin direncini düzeltici etki gösterirler.
Aşırı kıllanma (hirsutizm) ve saç dökülmesini (alopesi) kontrol eden, bazı doğum kontrol hapları, siproteron asetat, spironolakton, flutamid, finasterid içeren ilaçlar kullanılır.
Cerrahi: Laparoskopik yumurtalık delme (LYD) ile yumurtalıklara 6-8 delik açılır, ilaca yanıt vermeyen PKOS ile ilişkili doğurganlık sorunları için bir tedavi seçeneğidir.
Dr. Dilek USLU/Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı
