Derin toplar damar pıhtısı (derin ven trombozu), genellikle bacaklarda oluşan ve oksijen içeriği düşük kirli kanın kalbe geri dönüşünü engelleyen bir acil sağlık sorunudur. Bu pıhtının bacaktaki derin toplar damar içinden koparak ayrılması, kan dolaşımı ile akciğer damarına ulaşmasına ve akciğerde kan akışını durdurarak kişinin ölümüne neden olabilir. Derin toplar damarda oluşan pıhtının akciğer damarını tıkaması durumuna pulmoner emboli denilmektedir.
Uzak mesafe uçuşlarda dar aralıklı koltuklarda yolculuk eden ekonomi sınıfı yolcuları derin ven trombozu ve pulmoner emboli açısından risk altındadır. Bu yüzden bu durum 'ekonomi sınıfı sendromu' olarak adlandırılmıştır. Bunun yanında, toplar damar pıhtısına ekonomi sınıfında olduğu kadar business sınıfındaki uçuş boyunca hareketsiz ve bol alkol tüketen yolcularda da rastlanabilmektedir. Uzun uçak yolculuklarına ek olarak, mola verilmeden yapılan uzun otobüs ya da otomobil yolculukları sırasında da derin ven trombozu riski artmaktadır. Ortalama 4 saatlik uçak yolculukları pıhtı açısından risk oluşturur. Özellikle kıtalar arası ve 6 saatten uzun uçuşlarda ise risk oldukça artmaktadır.
Doç. Dr. İlker Kiriş, uzun uçak yolculukları sırasında pıhtı riskini arttıran temel nedenin hareketsiz kalmak olduğunu belirtti. Normal şartlarda yürüdüğümüzde baldır kaslarımız kasılıp gevşeyerek derin toplar damarları sıkıştırıp gevşetir ve kanın kalbe geri dönüşüne katkıda bulunur. Uzun yolculuklar sırasında saatler boyunca hareketsiz oturduğumuzda ise baldır kaslarımızın bu etkisinden yoksun kalırız, yer çekimi kuvveti etkisiyle bacaklarda toplar damarlarda kan göllenir ve pıhtı oluşumu için uygun bir ortam oluşur. Bunun yanında, uçak kabinin atmosferi, düşük oksijen basıncı, düşük nem oranı ve uçakta yeterince su tüketmemek de pıhtı oluşumuna katkıda bulunmaktadır. Pıhtı riskini arttıran hastalarla ilgili faktörler ise yolculuk boyu hareketsiz oturmak, obezite, pıhtıya genetik yatkınlık, hamilelik, doğum kontrol hapı kullanmak, daha önce pıhtı öyküsü olanlar, kanser, diyabet ve sigara kullanımıdır. Uçak yolculukları sonrası kişilerin bacaklarında belirgin şişlik, ağrı, geçmeyen öksürük ya da nefes darlığı yakınmaları olması durumunda olası bacak derin toplar damar ve akciğer pıhtısı açısından bir sağlık kurumuna başvurmaları uygun olacaktır.
Uzun uçak ya da kara yolculukları sırasında alınacak bazı önlemler yolcuları toplar damar pıhtısı oluşumundan koruyabilir. Yolcular öncelikle uzun süre aynı pozisyonda oturmamalı ve mümkünse saat başı birkaç dakika koridorda yürümelidir. Bacakların hareketlerini engelleyecek şekilde bacak altlarına bavul ve çanta gibi eşyalar konulmamalıdır. Yolculuk sırasında bacakları sıkmayacak rahat giysiler ve diz altı seviyede varis çorabı giyilmelidir. Yolculuk öncesinde ve sırasında bol su tüketilmeli, su kaybına yol açacak alkol kullanımından kaçınılmalıdır. Pıhtı oluşumu açısından belirgin derecede yatkınlığı olan kanser, pıhtı öyküsü olanlar, yeni geçirilmiş ameliyat ve genetik yatkınlık gibi durumlarda yolculuk öncesinde pıhtı önleyici iğne yapılabilir.
