Ülkemizde çay tüketimi de üretimi çok fazla yapılıyor. Özellikle de sokağa çıkma yasakları ile birlikte evlerde fazla vakit geçirdiğimiz kış akşamlarında ailecek daha fazla çay tüketiyoruz. Diyetisyen Canel Öner, kahvaltılarımızın da olmazsa olmazı olan çay ile ilgili bilgiler verdi…
Çay esas olarak Camellia sinensis bitkisinin yapraklarından üretilir ve dünya çapında en çok tüketilen içecektir. Dört ana çay çeşidi vardır: siyah çay, yeşil çay, beyaz çay ve oolong çayı. Dünya çapında, toplam çay üretiminin yaklaşık yüzde 78'i siyah çayı oluştururken, toplam çay üretiminin yüzde 20'sini yeşil çay oluşturur. Özellikle yeşil çay, en etkili ve en güçlü antioksidandır.
Çay, en eski içecekler olmasının yanı sıra, eski zamanlardan beri muazzam tıbbi, ekonomik ve kültürel öneme sahiptir. Çayın sağlığı iyileştirdiği ve bazı hastalıkları önlediğinin bilinciyle, tüketimi 'Sağlığı teşvik eden bir alışkanlık' olarak kabul edilmiştir ve modern tıp araştırmacılarına, zaman içinde bu inançla bilimsel bir temel oluşturmuştur.
Çayın potansiyel sağlık yararları, çayda bulunan benzersiz biyolojik özellikleri olan çeşitli fenolik bileşiklerine bağlanmıştır. Bu fenolik bileşikler özellikle çayın kuru ağırlığının en fazla yüzde 30'unu oluşturan kateşinler ve bunların türevleridir. Çay antioksidan, termojenik, antienflamatuar, kolesterol düşürücü, antimikrobiyal, nöroprotektif, antihipertansif ve antikanserojen özelliklere sahip olduğundan, günlük insan diyetindeki varlığı önemli ölçüde yüksektir.
Çay, nörolojik hastalıkların ciddiyetini azaltmak ve obezite, kardiyovasküler hastalık, tip 2 diyabet ve belirli kanser türlerine; akciğer, cilt, meme, endometriyal, prostat, mesane, oral ve kolorektal kansere karşı korumak için yeni ve etkili bir stratejidir.
NE KADAR TÜKETİLMELİ?
EFSA (Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi, 2015), yeşil çay polifenollerinin/kateşinlerin tüm kaynaklardan günde 400 ila 600 mg arasında yani günde 4 bardak yeşil çay (800 ml) tüketilebileceğini bildirmiştir ve Epigallokateşin Gallat tüketiminin, sağlıklı yetişkinlerde yani günde 2-5 bardak yeşil çayın güvenli olabileceğini belirtmiştir (115–300 mg ).
Yeşil çayın oksidatif strese karşı koruma sağlaması için ise günlük 1 çay bardağından daha fazla tüketilmesi gereklidir.
Günlük 1 bardak siyah tüketimi zihni canlandırırken, 2-3 bardak siyah çayın bilişsel performansı arttırdığı bulunmuştur.
NASIL TÜKETİLMELİ?
Çay içerken dengeli tüketime ve şekersiz olmasına dikkat etmek gerekmektedir. Şekerli çay tüketmekten vazgeçemiyorsanız, tercihiniz şeker ya da tatlandırıcı değil çubuk tarçınlı ya da limon ilaveli olmalıdır.
ZARARLARI NELERDİR?
Kış mevsimiyle birlikte soğuk algınlığından korunmak için bilinçsizce ve aşırı miktarda bitki çayları tüketilmesi karaciğer sağlığını tehdit etmektedir ya da internetten zayıflama çayı adı altında satılan bitki çaylarının tüketimi vücudun fabrikası olan karaciğeri iflas ettirir, durum karaciğer nakil ihtiyacına kadar gidebilir.
Aşırı tüketildiğinde karın ağrısı, mide yanması, reflü ağrılarının artması ve kabızlık gibi gastrointestinal problemler yaşanabilir. Fazla kafein nedeniyle kaygı ve stres artmaktadır, olaylara verdiğiniz tepkiler gereğinden fazla sert olabilir. İdrar miktarının da artışına neden olur. İdrarla dışarı atılan üre asidi miktarını azaltır. Romatizma hastalığı olanlara zarar verir. Çayda okzalat fazla olduğu için böbrek taşı ya da kum olanların tüketmemesi gerekir. Yüksek tansiyon, karaciğer, böbrek hastaları çayı bir uzmana danışarak dikkatli bir şekilde tüketmelidirler.
Fazla çay içmek idrarla birlikte vücuttan atılan kalsiyum miktarını arttırabilir. Osteoporoz gibi kemik yapısını zayıflatan hastalıklarda olumsuzluklara neden olabilir.
Kafein ve diğer bir takım içerikler nedeniyle gebelik ve emzirme döneminde yeşil çay, sinemaki, beyaz çay, zencefil, adaçayı, ahududu gibi bitki çaylarının tüketimi gebeliğin ilk 3-4 ayında düşük riskini arttırdığı ileriki aylarda ise erken doğumu tetiklediği için tüketilmemelidir.
Unutulmamalıdır ki günlük tüketilen çay su yerine geçmez, sadece sıvıdır. Her bardak çay için ekstra 1 bardak su içmeniz gerektiğini ve çayınızı açık olarak tüketmeniz gerektiğini de unutmayın.
NE KADAR KAYNATILMALI YA DA BEKLETİLMELİ?
Çaylar, kaynamış ve birkaç dakika bekletilmiş suyun içerisine atılmalı ve uzun süre suyun içinde bekletilmemelidir. Optimal demleme koşulları, 82.0°C, 6 dakikadır. Demlendikten sonra günde bir kaç defa içildiğinde çayın içinde bulunan maddelerin miktarı çok yoğunlaşır ve antioksidan özelliği kaybolur, hatta vücuda zarar verebilir.
NE ZAMAN TÜKETİLMELİ?
Genellikle öğünlerle tercih edilen çay, demir emiliminin azalmasına neden olabilir. Çünkü çay içerisindeki tanenler besinlerden alınabilecek demirin emiliminin azalmasına neden olur. Mesela; yumurta ya da köfte ile çay tüketmek yerine taze sıkılmış meyve suyu ya da meyveyi tercih etmemiz gerekir ya da akşam yemeğinden hemen sonra değil de 2 saat sonra çay tüketimi yapılabilir.
