Veba hastalığı, Yersinia pestis adı verilen bakterilerin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Bu bakteriler esas olarak kemirgenlerde, özellikle sıçanlarda ve bunlar üzerinde beslenen pirelerde bulunur. Diğer hayvanlar ve insanlar bakterileri genellikle kemirgen ya da pire ısırıklarından almaktadırlar. Tarihsel olarak, bu hastalık bütün uygarlıkları yok ettiği bilinmektedir. Peki, Veba hastalığı nedir, belirtileri nelerdir? Veba nasıl bulaşır?
Veba hastalığı ne zaman ortaya çıktı?
1300'lerde, "Kara Ölüm" olarak adlandırılan Avrupa nüfusunun yaklaşık üçte birini (20 ila 30 milyon) öldürdü. Bu hastalık 1800'lerin ortalarında, Çin'de 12 milyon insanı öldürdü. Bugün, daha iyi yaşam koşulları, antibiyotikler ve iyileştirilmiş sağlık koşulları sayesinde, Dünya Sağlık Örgütü'nün güncel istatistikleri, 2003 yılında dünya genelinde yalnızca 2.118 vaka olduğunu göstermektedir. Amerika Birleşik Devletleri'nde yaklaşık 10 ila 20 kişi, güneybatı Amerika Birleşik Devletleri'nin kırsal bölgelerinde, her yıl pire veya kemirgen ısırıklarından (özellikle enfekte çayır köpeklerinden) veba geçirmektedir. Enfekte olanların yaklaşık olarak 7'si hastalıktan ölmektedir. 1924'ten bu yana Amerika Birleşik Devletleri'nde kişiden kişiye enfeksiyon vakası olmamıştır.
Veba ile enfekte olmuş kişiler genellikle ani ateş başlangıcı, titreme, baş ve vücut ağrıları, halsizlik, kusma ve bulantı gibi bir ila yedi günlük kuluçka süresinden sonra spesifik olmayan diğer sistemik semptomlarla akut ateşli hastalık geliştirir.
Enfeksiyon yoluna bağlı olarak iki ana veba enfeksiyonu şekli vardır: bubonik ve pnömonik.
Bubonik veba en sık görülen veba şeklidir ve enfekte olmuş bir bitin ısırığından kaynaklanır. Veba bacillus, Y. pestis, ısırmaya girer ve lenfatik sistem boyunca kendisini kopyaladığı en yakın lenf düğümüne doğru ilerler. Lenf düğümü daha sonra iltihaplanır, gerilir ve ağrılı hale gelir ve "bubo" olarak adlandırılır. Enfeksiyonun ileri evrelerinde, iltihaplı lenf düğümleri, irin ile dolu açık yaralara dönüşebilir. İnsandan insana bubonik veba salgını nadirdir. Bubonik veba, pnömonik veba denilen daha şiddetli veba tipi olan akciğerlere ilerleyebilir ve yayılabilir.
Pnömonik veba veya akciğer bazlı veba, en sık görülen veba hastalığıdır. Kuluçka, 24 saat kadar kısa olabilir. Pnömonik veba hastası olan herhangi bir kişi hastalığı damlacıklarla diğer insanlara bulaştırabilir. Tedavi edilmeyen pnömonik veba, erken teşhis ve tedavi edilmezse ölümcül olabilir. Bununla birlikte, zamanında tespit edilir ve tedavi edilirse iyileşme oranları yüksektir (semptomların başlamasından sonraki 24 saat içinde).
Veba nerede bulunur?
Bir hayvan hastalığı olarak veba, Okyanusya hariç tüm kıtalarda bulunur. Veba doğal odaklarının (bakteriler, bir hayvan rezervuarı ve bir vektör) varlığının ve insan popülasyonunun bir araya geldiği her yerde insan veba riski vardır.
Veba salgını Afrika, Asya ve Güney Amerika'da meydana geldi; ancak 1990'lardan bu yana, çoğu insan vakası Afrika'da meydana geldi. En endemik üç ülke Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Madagaskar ve Peru'dur. Madagaskar'da, salgın mevsiminde (Eylül ve Nisan ayları arasında) neredeyse her yıl bubonik veba veba vakası bildirilmektedir.
Veba teşhisi
Veba onayı laboratuar testi gerektirir. En iyi uygulama Y. pestis'i bir bubo, kan veya balgamdan alınan bir irin örneğinden tanımlamaktır. Spesifik bir Y. pestis antijeni farklı tekniklerle tespit edilebilir. Bunlardan biri, Dünya Sağlık Örgütü'nün desteğiyle Afrika ve Güney Amerika'da yaygın olarak kullanılan bir laboratuvar onaylı hızlı ölçüm çubuğu testi.
Tedavi edilmeyen pnömonik veba hızla ölümcül olabilir, bu yüzden erken tanı ve tedavi hayatta kalmak ve komplikasyonların azaltılması için önemlidir. Antibiyotikler ve destek tedavisi, eğer hastalar zamanında teşhis edilirse vebaya karşı etkilidir. Pnömonik veba, tedavi edilmeden bırakılırsa hastalık başlangıcından 18 ila 24 saat içinde ölümcül olabilir, ancak enterobakteriler için ortak antibiyotikler (gram negatif çubuklar), erken alınmaları durumunda hastalığı etkili şekilde tedavi edebilir.
Önleyici tedbirler arasında, zoonotik vebaların çevrelerinde bulundukları zaman insanlara bilgi verilmesi ve pire ısırıklarına karşı önlem almalarını ve hayvan leşlerini kullanmamalarını tavsiye etmeleri yer almaktadır. Genellikle insanlara enfekte vücut sıvıları ve dokuları ile doğrudan temastan kaçınmaları önerilmelidir. Potansiyel olarak enfekte olan hastaları tutarken ve örnekleri toplarken standart önlemler alınmalıdır.
Veba aşısı
Dünya Sağlık Örgütü aşılamayı önermez, yüksek riskli gruplar için bekler (sürekli olarak kirlenme riskine maruz kalan laboratuar personeli ve sağlık çalışanları gibi).
Vebanın bulaşması için kişi ile aynı ortamda hava solumak, kişinin dokunduğu nesnelere dokunmak, kişinin direkt olarak tenine dokunmak yeterlidir. Kişide bulunan veba hastalığının ilerleme evrelerine göre çevresinde bulunan kişilere bulaştırma ihtimali yükselir. Vücutta bulunan bakteri sayısının yoğunluğuna göre etrafında olan kişilere bulaşması yüksek ihtimallidir. Vebadan korunma yolları arasında en etkilisi pirelerin yaşadığı yerlerden olabildiğince uzak durmaktır.
