Çocukluk döneminde idrar kaçırma sık karşılaşılan bir durumdur. İdrar kaçırmanın, dikkate alınmadığı zaman sosyal açıdan önemli bir sorun olduğu gibi ciddi hastalıkların da belirtisi olabileceğini söyleyen Liv Hospital Çocuk Nefroloji ve Romatoloji Uzmanı Prof. Dr. Ozan Özkaya, gece idrar kaçırma nedenlerini ve tedavi yöntemlerini anlattı…
Çocuklar neden gece idrar kaçırır?
İdrar kaçırma, yalnızca gece kaçırma (enürezis noktürna) ya da hem gece, hem gündüz idrar kaçırma şeklinde olabilir. Bebeklikten itibaren hiç kuru kalma dönemi olmamışsa, gece idrar kaçırmaya birincil; en az altı ay tuvalet eğitimi sağlanmış ama herhangi bir yaşta birden bire uykuda işeme başlamışsa ikincil tip gece idrar kaçırma adı verilir. Ebeveyn ayrılığı, yeni kardeş olması, zorlu yaşam olayları gibi psikososyal faktörler ikincil gece idrar kaçırmaya neden olabilir.
ANNE-BABADA VARSA ETKİLİYOR
Çocuk sadece uykuda idrar kaçırıyorsa, bunun sebebi ne olabilir?
Çocuk sadece uykuda idrar kaçırıyorsa, gün içinde herhangi bir belirti yoksa; bu durum basit gece idrar kaçırmadır. Gündüzleri ani sıkışma hissi, sık idrara gitme, gündüz idrar kaçırma, kesik kesik işeme, işerken ıkınma, kabızlık gibi belirtiler varsa; komplike idrar kaçırma olarak tanımlanır. Basit gece idrar kaçırmaya bir ya da birden fazla neden yol açabilir. Genetik, hormonal ve mesane ile ilişkili faktörlerin ve uyanma bozukluklarının idrar kaçırmaya neden olabileceği öne sürülmüştür.
Genetik etkenler: Genetik faktörlerle ilişkili çeşitli genler tanımlanmıştır. Ailede idrar kaçırma öyküsü olmayan çocukların yüzde 15'inde uykuda idrar kaçırma gözlenirken, ebeveynlerden birinde öykü varsa bu oran yüzde 44'e, her ikisinde de öykü varsa bu oran yüzde 77'ye kadar çıkar.
Hormonal etkenler: Uykuda idrar kaçıran çocukların bir kısmının sağlıklı çocuklara göre geceleri idrar miktarlarının daha fazla olduğu gösterilmiştir. Bunun sebebi, idrarı yoğunlaştıran (konsantre eden) antidiüretik hormon (ADH) salınımının geceleri eksilmesidir. Bu durumun mesane kapasitesini aşarak uykuda idrar kaçırmaya neden olduğu kabul edilir.
Mesane kapasitesinde azalma: Uykuda idrar kaçıran çocukların bir kısmının ise geceleri uykudaki fonksiyonel mesane kapasitelerinde azalma olduğu gösterilmiştir.
Uyanma bozukluğu: Ailelerin çoğu çocukların geç uyandırıldığından şikayetçidir. Uyku derinliğinin bazı çocuklarda gece idrar kaçırmaya neden olabileceği öne sürülmüş olsa da, uyku özelliklerinin diğer çocuklardan çok farklı olmadığı gösterilmiştir. Bu çocuklarda mesane doluluğunu algılayamama veya algıladığı halde uyanamama problemi olduğu kabul edilir.
YAŞ ARTTIKÇA SIKLIK AZALIR
En çok hangi yaşlarda görülür?
İdrar kaçırmanın sıklığı çocuğun yaşına göre değişiklik gösterir. 5-10 yaş civarında yüzde 15-20, 7-10 yaş arasında yüzde 7-9, 15 yaşındaki çocuklarda ise yüzde 1-2 sıklığında görülür. Sıklığı yaş arttıkça azalır. Gelişen yaş ile birlikte, çocuklar her yıl yüzde 15 oranında kendiliğinden kuru kalır. Erkek çocuklarında 1.5-2 kat daha fazla görülür.
Bu sorun kaç yaşına kadar normal kabul edilir?
Eğer 5 yaşını bitirmiş bir çocuk gece uykusunda idrar kaçırıyorsa buna gece altını ıslatma denir. 5 yaşından önce çocukların gece altını ıslatması normal dışı bir durum olarak kabul edilmez.
Tanı nasıl konulur?
Gündüz veya gece idrar kaçırma; böbrek yetmezliği, hormonal bozukluklar, idrar yolu iltihapları, sinir sistemi hastalıkları, şeker hastalığı, mesane çalışması bozukluğu gibi hastalıklarla beraber görülebilir. Bu nedenle nedeni mutlaka araştırılmalıdır. İlk olarak idrar tetkiki yapılması gerekir. Çocuğun günlük işeme alışkanlıklarını ortaya koymaya yarayan bir işeme çizelgesi ve işeme bozuklukları semptom skoru formunun doldurulması bu konuda aydınlatıcı bilgiler verir. Gündüz de idrar kaçıran çocukların bir kısmında ileri ürolojik inceleme gerekebilir.
OKULA BAŞLAMADAN ÇÖZÜLMELİ
Tedaviye ne zaman başlanmalıdır?
Tedaviye başlama kararı aile ve çocuğun durumuna göre belirlenmelidir. 5 yaşından önce tedavi başlanmamalıdır. Tedaviye genellikle okula başlama yaşında başlanması önerilir. Çocuk ve ailenin kararına göre daha geç de başlanabilir. Ancak 8 yaşından sonra yaratabileceği psikolojik problemler göz önüne alınarak tedavi geciktirilmemelidir.
AMAÇ TAM KURULUĞU SAĞLAYABİLMEKTİR
Alarm tedavisi: Bu yöntem, çocuk uykusunda idrar kaçırdığında bir zil sisteminin çalmaya başlaması ve çocuğu uyandırması temeline dayanır. Başlangıçta hasta mesane tamamen boşaldıktan sonra uyanır. Bir süre sonra daha erken, uykusunda idrarı geldiğinde uyanmaya başlar. Alarm çaldığı anda mesanelerini boşaltmayı durdurur. Böyle bir durumda ailenin çocuğu tuvalete götürmesi ve geri kalan idrarı yapmasını sağlaması önerilir. Alarm tedavisi tamamen kuruluk sağlandıktan bir ay sonra bırakılmalıdır. Çeşitli çalışmalarda başarı oranı yüzde 65-90 olarak bulunmuştur. Alarm tedavisinde amaç, tam kuruluğu sağlamaktır.
Tedavisi nasıl yapılır?
Tedavi, enürezise neden olan faktörler göz önüne alınarak planlanır. Destekleyici tedavi, farmakolojik tedavi ve alarm tedavisi uygulanabilir.
ÇARŞAFLARI BİRLİKTE DEĞİŞTİRİN, CEZALANDIRMAYIN
Her sabah çocuğun çeşitli sembollerle belirlediği, kuru ve ıslak geceleri işaretlediği bir takvim doldurmasını sağlayın. Takvimde kuru gün sayısı için bir hedef belirlenerek, bu sayıya ulaşınca ödüllendirilme çocuğun motivasyonunu sağlar.
Sıvı alımı gün içinde dengeli olmalı, akşamları yatmadan iki saat önce sıvı alımı kısıtlanmalıdır.
Kabızlık sorunu çözülmelidir. Lifli yiyecekler yenmeli, gerekirse kabızlık için ilaç kullanılmalıdır.
Gün içinde iki-üç saatte bir düzenli tuvalete gitmesi sağlanmalıdır. İdrarını son ana kadar tutmaması, uygun pozisyonda, mesanesini tam olarak boşaltması sağlanmalıdır. Çocuğun yatmadan önce tuvalete giderek mesanesini boşaltması faydalı olacaktır.
Bez bağlamaktan kaçınılmalıdır.
İdrar kaçırma sonrası çarşafları değiştirme gibi işlerde çocuğun yardımcı olması sağlanmalıdır.
Kesinlikle ceza uygulanmamalıdır.
DİL ALTI TABLETLERİ KULLANILABİLİR
İlaç tedavisi: Sadece gece kaçırması olan bazı çocuklarda yetersiz olan ADH hormonunu yerine koyarak, gece oluşan idrar miktarını azaltmak amacıyla dil altı tabletleri kullanılabilir. Doğru şekilde kullanıldığında ciddi yan etkileri yoktur. Ayrıca, mesane kapasitesi düşük ve aşırı aktif olan olan bazı çocuklarda da idrar torbasının çalışmasını düzenleyen bazı ilaçlar doktor gözetiminde kullanılabilir.
