Anemiye Neler Sebep Olur?
Aneminin başlıca üç nedeni şunlardır:
-Kan kaybı,Bazı kişilerde bu nedenlerin birden fazlası anemiye yol açar.
Kan Kaybı
Kan kaybı aneminin, özellikle demir eksikliği anemisinin en sık görülen sebebidir. Kan kaybı kısa süreli olabileceği gibi uzun bir zamana da yayılabilir.
Menstruasyon kanamalarının fazla olması ya da sindirim kanalındaki veya idrar yollarındaki kanamalar kan kaybına neden olabilir. Cerrahi operasyonlar, travma veya kanser de kan kaybına sebep olabilir.
Çok miktarda kan kaybı oluşmuşsa, vücut anemiye neden olacak kadar alyuvar yitirebilir.
Alyuvar Üretimindeki Eksiklik
Hem edinsel hem de kalıtsal bazı faktör ve durumlar vücudunuzun yeteri kadar alyuvar üretmesini engelleyebilir. "Edinsel" terimi, bu durumla birlikte doğmadığınızı, sonradan oluşturduğunuzu ifade eder. "Kalıtsal"ın anlamı, bu duruma yol açan genin size ebeveynlerinizden geçmesidir.
Vücudunuzun yeteri kadar alyuvar üretmesini engelleyen edinsel faktör ve durumlara örnek olarak beslenme, hormonlar, bazı kronik (uzun zamandır süregelen) hastalıklar ve gebelik gösterilebilir.Aplastik anemi de vücudunuzun yeterli düzeyde alyuvar üretmesini engelleyebilir. Bu durum edinsel veya kalıtsal olabilir.
Beslenme
Yeterince demir, folik asit (folat) veya B12 vitamini içermeyen bir beslenme tarzı vücudunuzdaki alyuvar yapımını engelleyebilir. Vücudunuz alyuvar üretebilmek için ayrıca C vitamini, riboflavin ve bakıra da gereksinim duyar.
Vücudunuzda besin maddelerinin emilimini zorlaştıran durumlar da alyuvar yapımını engelleyebilir.
Hormonlar
Vücudunuz alyuvar üretebilmek için eritropoietin denen hormona ihtiyaç duyar. Bu hormon alyuvar yapımı için kemik iliğini uyarır. Bu hormonun düzeylerinde azalma anemiye neden olabilir.
Hastalıklar ve Hastalık Tedavileri
Böbrek hastalıkları ve kanser gibi kronik hastalıklar, alyuvarların vücudunuzda yeteri kadar üretilmesini engelleyebilir.
Bazı kanser tedavileri kemik iliğine veya alyuvarların oksijen taşıma kapasitelerine zarar verebilir. Eğer kemik iliği hasar görmüşse, ömrünü tamamlamış ya da yıkılmış alyuvarların yerine yenilerini yeterince hızlı üretemez.
HIV/AIDS olan kişilerde, enfeksiyonlara veya hastalığın tedavisinde kullanılan ilaçlara bağlı olarak anemi gelişebilir.
Gebelik
Gebelik süresince demir ve folik asit düzeylerinin düşük olmasından dolayı veya kandaki değişimlere bağlı olarak anemi oluşabilir.
Gebeliğin ilk 6 ayı boyunca kadınlardaki kanın sıvı bölümü (plazma) hacmi alyuvar sayısından daha hızlı bir artış gösterir. Bu da kanı sulandırarak anemiye neden olabilir.
Aplastik Anemi
Bazı bebekler yeterli alyuvar yapabilme kapasitesinden yoksun doğarlar. Bu duruma aplastik anemi denir. Aplastik anemisi olan bebek ve çocuklara, kanlarındaki alyuvar sayısını artırabilmek için sıklıkla kan nakli yapmak gerekir.
Bazı ilaçlar, toksinler ve enfeksiyon hastalıkları gibi edinsel durum ve faktörler de aplastik anemiye sebep olabilir.
Alyuvar Yıkımının Fazla Oranda Olması
Hem edinsel hem de kalıtsal durumlar vücudunuzun çok fazla sayıda alyuvarı yıkıma uğratmasına neden olabilir.
Alyuvar yıkımını artıran edinsel durumlara bir örnek büyümüş ya da hastalanmış dalaktır. Dalak, yaşlanmış ve yıpranmış alyuvarları vücuttan uzaklaştıran bir organdır. Dalak büyür veya hastalanırsa, normalden daha fazla alyuvarı ortadan kaldırarak anemiye yol açabilir.
Vücudun alyuvar yıkımını çok fazla artıran kalıtsal durumlara örnek olarak orak hücreli anemi, talasemiler ve belli bazı enzimlerin eksikliği sayılabilir. Bu durumlar alyuvarlarda sağlıklı olan alyuvarlara göre ömürlerini daha çabuk tamamlamalarına neden olacak bozukluklara yol açarlar. Hemolitik anemi de vücudunuzun çok fazla sayıda alyuvarı yıkıma uğrattığı durumlara bir örnektir. Kalıtsal bazı durumlar bu tip anemiye neden olabilir. Ayrıca edinsel durumlar veya faktörler de hemolitik anemiye sebep olabilir. Bunlara örnek olarak bağışıklık sistemi hastalıkları, enfeksiyonlar, bazı ilaçlar ve kan naklinde oluşan reaksiyonlar sayılabilir.
Anemi Bulgu ve Belirtileri Nelerdir?
Aneminin en sık rastlanan belirtisi halsizliktir. Kişi kendini yorgun ve bitkin hisseder. Aneminiz varsa günlük normal işlerinizi yapmak için bile enerji bulmada zorlanırsınız.
Aneminin diğer bulgu ve belirtileri arasında aşağıdakiler vardır:
-Nefes darlığı
-Baş dönmesi
-Baş ağrısı
-El ve ayaklarda soğukluk
-Soluk cilt
-Göğüs ağrısı
Bu bulgu ve belirtiler, kalbinizin vücudunuza oksijenden zengin kanı pompalamak için daha fazla çalışması gerekmesinden dolayı ortaya çıkabilir.
Hafif ve orta derecedeki anemilerde belirtiler hafiftir veya hiç olmayabilir.
Anemide Görülen Komplikasyonlar
Anemisi olan bazı kişilerde aritmiler görülebilir. Aritmi kalp atımının hızı ya da ritmi ile ilgili bir sorundur. Aritmiler zamanla kalbe zarar vererek kalp yetmezliğine yol açabilirler.Anemi ayrıca vücudunuzdaki diğer organlara da zarar verebilir; çünkü kanınız bu organlara yeterli oksijeni sağlayamaz.
Anemi kanserli veya HIV/AIDS olan kişileri zayıf düşürebilir. Bu da söz konusu hastalıkların tedavilerinin yararını azaltabilir.
Anemi ayrıca başka pek çok sağlık sorununa neden olabilir. Böbrek hastalığı ve anemisi olan kişilerde kalp problemlerinin ortaya çıkması daha olasıdır. Bazı tip anemilerde çok az sıvı alımı veya vücuttaki sıvının aşırı kaybı görülebilir. Ağır sıvı kaybı hayati tehlike yaratabilir.
Anemi Nasıl Tedavi Edilir?
Anemi tedavileri ilgili durumun tipine, nedenine ve ağırlığına bağlıdır. Tedavide beslenme değişiklikleri, takviyeler (destek vitamin ve mineraller), ilaçlar veya işlemler yer alır.
Tedavinin Amaçları
Tedavide amaç kanınızın taşıyabileceği oksijen miktarını artırmaktır. Bu da alyuvarların sayısını ve/veya hemoglobin düzeylerini artırarak yapılır. (Hemoglobin, vücuda oksijen taşıyan ve alyuvarlarda bulunan demirden zengin proteindir.)
Tedavide diğer bir amaç, aneminin altında yatan nedeni ya da durumu tedavi etmektir.
Beslenme Değişiklikleri ve Takviyeler
Vücuttaki demir düzeyinin düşük olması bazı tip anemilere neden olabilir. Demirdeki bu düşüklük beslenme bozukluğuna veya belli hastalıklara ya da durumlara bağlı olabilir.
Vitamin ve demir düzeylerinizi yükseltmek için doktorunuz beslenmenizi değiştirmenizi veya ek vitamin ya da demir almanızı isteyebilir. Sık verilen vitamin takviyeleri B12 ve folik asittir (folat). Bazen vücudun demiri daha iyi emmesi için C vitamini de verilir.
Demir
Vücudunuzun hemoglobin yapımı için demire gereksinimi vardır. Vücudunuz etlerdeki demiri sebze ve diğer gıdalardaki demirden daha kolay emer. Aneminizi tedavi etmek için doktorunuz daha fazla et, özelikle kırmız et (sığır eti veya ciğer) yemenizi, bunun yanında tavuk, hindi, balık ve kabuklu deniz ürünleri de tüketmenizi önerecektir.
Etin dışında, demir kaynağı olan gıdalar arasında şunlar bulunur:
-Ispanak ve diğer koyu yeşil yapraklı sebzeler
-Tofu (soya peyniri)
-Bezelye; mercimek; fasulye ve barbunya; soya fasulyesi ve nohut
-Kurutulmuş meyveler, örneğin erik üzüm ve kayısı
-Erik suyu
-Demirle zenginleştirilmiş mısır gevreği ve ekmek
Paketlenmiş gıdalarda o gıdanın ne kadar demir içerdiğini üzerlerinde yazan "beslenme bilgi"sinden öğrenebilirsiniz. Paketlerin üzerinde günlük ihtiyacınız olan demirin yüzde kaçını içerdiği yazar.
Demir takviye olarak da alınabilir. Genellikle multivitaminlerle ve demirin emilmesini kolaylaştıracak diğer minerallerle kombine halde satışa sunulur.
Doktorlar erken doğan bebekler ve sadece anne sütü alan ya da demirle zenginleştirilmemiş mama ile beslenen bebekler için de demir takviyesi önerebilirler.
Demirin fazlası zararlı olabilir, bu nedenle demir takviyelerini sadece doktorunuzun önerdiği şekilde almanız gerekir.
B12 Vitamini
B12 vitamini düzeylerinin düşük olması pernisiyöz anemiye yol açabilir. Bu tip anemi sıklıkla B12 vitamini takviyesiyle tedavi edilir. B12 vitamini kaynağı gıdalar arasında aşağıdakiler bulunur:
-B12 vitamini eklenmiş kahvaltılık gevrekler
-Kırmızı et, ciğer, kümes hayvanları ve balık gibi etler
-Yumurta ve süt ürünleri (süt, yoğurt ve peynir gibi)
-Soya bazlı içecekler ve vejetaryen burgerleri gibi B12 vitamini ile zenginleştirilmiş gıdalar
Folik Asit
Folik Asit (folat) gıdalarda bulunan bir B vitamini şeklidir. Vücudunuz yeni hücre yapabilmek ve bunları korumak için folik asite gereksinim duyar. Folik Asit ayrıca hamile kadınlar için de çok önemlidir. Anemiden korur ve fetüsün sağlıklı gelişmesine yardımcı olur.
İyi birer folik asit kaynağı olan gıdalar arasında aşağıdakiler bulunur:
-Ekmek, makarna, folik asit eklenmiş pirinç
-Ispanak ve diğer koyu yeşil yapraklı sebzeler
-Börülce ve kuru baklagiller
-Sığır ciğeri
-Yumurta
-Muz, portakal, portakal suyu ve diğer bazı meyve ve meyve suları
C Vitamini
C vitamini vücutta demir emilimine yardımcı olur. Sebze ve meyveler, özellikle de turunçgiller (narenciye) iyi birer C vitamini kaynağıdır. Portakal, greyfurt, mandalina gibi meyveler turunçgillerdendir. Taze ve dondurulmuş meyve sebzelerde, konservelere oranla daha fazla C vitamini bulunur.
İlaçlar kullanıyorsanız doktorunuza ya da eczacınıza greyfurt ve greyfurt suyu tüketip tüketemeyeceğinizi sorun. Bu meyveler bazı ilaçların gücünü ve yararlılığını etkileyebilir.
Vitamin C açısından zengin diğer meyveler arasında kivi, çilek ve kavun bulunur.
Sebzelerden ise brokoli, biber, Brüksel lahanası, domates, patates ve ıspanak ve turp yaprağı gibi koyu yeşil yapraklı sebzeler C vitamininden zengindir.
İşlemler
Aneminiz ağırsa bunun tedavi edilmesi için tıbbi bir işlem yapılması gerekebilir. Bu işlemler arasında kan nakli ile kan ve ilik kök hücre nakli bulunur.
Kan Nakli
Kan nakli, sık uygulanan ve oldukça güvenli bir işlemdir. Toplardamarlarınızdan birinin içine kan verilir. Kan naklinde alıcı ile vericinin kanlarının uyuştuğundan emin olmak gerekir.
Kan ve İlik Kök Hücre Nakli
Kan ve ilik kök hücre nakilleri hasar gören kök hücrelerinin yerine başka bir kişiden (donör) sağlıklı kök hücrelerinin verilmesidir. Kök hücreleri kemik iliğinde bulunur. Bu kök hücreler alyuvar, akyuvar ve plateletlere (trombositlere) dönüşürler.
Nakil sırasında göğsünüzdeki bir toplardamara yerleştirilen bir tüp yoluyla bağışlanan kök hücreleri size aktarılır. İşlem bu bakımdan kan nakline benzer. Kök hücreleri vücudunuza girdiklerinde kemik iliğine ulaşarak yeni kan hücrelerini üretmeye başlarlar.
Cerrahi
Anemiye neden olan ve hayati tehlike oluşturan ciddi bir kanamanız varsa cerrahi müdahale gerekebilir. Örneğin devam eden bir mide ülseri ya da kalın bağırsak kanseri nedeniyle oluşan kanamanın kontrol edilmesi için ameliyat gerekebilir.
Vücudunuz alyuvarları çok hızlı bir şekilde yıkıma uğratıyorsa, dalağınızın alınması gerekebilir. Dalak, yaşlanmış ve yıpranmış alyuvarları vücuttan uzaklaştıran bir organdır. Büyümüş veya hastalanmış bir dalak normalden daha fazla alyuvarı ortadan kaldırarak anemiye yol açabilir.
