Adıyaman'ı da içinde barındıran Mezopotamya'da geçmişten bugüne kadının başında gururla ve onurla taşıdığı kofi, yeni kuşaklar tarafından unutulmaya yüz tutuyor. Mezopotomya'nın kucağında büyümüş, farklı kültürlerin ayak izlerinin birbirine karıştığı bir bölge olan Adıyaman'da değil sadece... Sivas, Kahramanmaraş, Malatya, Erzincan, Erzurum, Tunceli, Hakkari, Ağrı, Van, Bitlis, Muş gibi bölgelerde de kofi takan kadınlara rastlamak mümkün. Kofi, bölge kadınının giyiminde binlerce yıldır kullanılan ve kadının güzelliğini ve masumluğunu simgeleyen eşsiz bir aksesuar parçası.
PINARBAŞI BELDESİ'NDEN NUR ERTÜRK VE ZEYNEP ÇALGAN, FOTOĞRAF SANATÇISI YALÇIN ÇİFTÇİ İLE BİRLİKTE
40 KÖYÜ GEZDİ, 60 KADINI FOTOĞRAFLADI
Bu geleneksel başlığın her daim hafızalarda yer edinmesi ve gelecek kuşaklara aktarılması için bir 'köprü' olmaya karar veren fotoğraf sanatçısı Yalçın Çiftçi, 2019'da yollara revan oldu ve memleketi Adıyaman'ın yaklaşık 40 köyünü karış karış gezerek 60'a yakın kofili kadını fotoğraf karelerinde ölümsüzleştirdi. 'Başımdaki Dünya' adını verdiği projesinde kadınları görüntülemekle kalmadı, asırlardır parçası oldukları geleneğe kulak verdi.
İSMİHAN ASLAN-KÖMÜR BELDESİ
"GELECEK KUŞAKLARA AKTARMAK İSTEDİM"
Projesinin kaynak olan motivasyonu, "Var olan bir kültürün kayboluşuna tanıklık etmek ve bunu belgeleyerek gelecek kuşaklara aktarma isteği" olarak ifade eden 1992 Adıyaman doğumlu Yalçın Çiftçi, "Adıyaman'da doğup büyümüş biri olarak kendi kültürümü fotoğraflayıp arşivlemek istedim. Geleneksel kadın giyim kültürü her dikişin altında bir hikâye, her desenin içinde bir anlam taşıyan büyülü bir dünyayı yansıtıyor. Bu kültür kuşaklar boyu aktarılan bir mirası simgeliyor ve geçmişin izlerini günümüze taşıyor." İfadelerini kullanıyor ve şöyle devam ediyor: "Kadınlar için geleneksel giyim, sadece bir kumaş parçası değil, aynı zamanda kimliklerini ve kültürel aidiyetlerini ifade etmenin bir yolu. Her bir bölge, etnik grup veya topluluk, kendine özgü giyim tarzları ve motifler geliştirmiştir. Bu motifler, gelenekleri, inançları ve yaşam tarzlarını yansıtır. Ben de fotoğraflarımla kadınların bu büyülü dünyasına bir yolculuk yapmak istedim. Kofi, geleneklerimize ve inancımıza bağlılığımızı simgeliyor. Atalarımızın mirasını fotoğraflarımla yaşatmaya devam ediyorum."
PINARBAŞI BELDESİNE BAĞLI AKTAŞ MAHALLESİNDE NUR ERTÜRK VE ZEYNEP ÇALGAN GELENEKSEL KÖY EVİNDE SOHBET EDİYOR
"İNSAN HİKAYELERİNİ ANLATMAK BENİM İÇİN BİR TUTKU"
Marmara Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü mezunu olan Yalçın Çiftçi aynı zamanda Kahramanmaraş'ta görev yapan bir öğretmen. Usta fotoğrafçı, üniversite yıllarından bu yana eline aldığı fotoğraf makinesi ile Anadolu halk kültürünü ve kaybolan kültürel değerleri fotoğraflamayı sevdiğini dile getiriyor. Fotoğrafın görsel gücünü kullanarak insan hikâyeleri anlatmanın kendisi için bir tutku olduğunu kaydeden Yalçın Çiftçi, büyük emek harcayarak kofili kadınları kayıt altına almanın haklı gururunu ve mutluluğunu yaşıyor.
FATMA KAÇAR –SİNCİK –ÇAMDERE KÖYÜ-YÜN EĞİRME
"KÖYLER TİCARİ MODADAN DAHA AZ ETKİLENİR"
"Projesini ve ona hayat veren kofili kadınları SABAH'a anlatan Yalçın Çiftçi şu izlenimlerini aktarıyor, "Adıyaman'da kofi (fes) kültürüne ova köylerine nazaran dağ köylerinde daha fazla rastlıyoruz. Dağ köyleri coğrafya itibariyle şehre uzak kaldığından kendine has geleneksel kültürün izlerini daha iyi koruyor. Köyler genellikle şehirlerden daha izole bir konumda. Bu izolasyon, dış etkilerin köy yaşamına daha az nüfuz etmesini sağlıyor. Dolayısıyla, geleneksel giyim tarzları ve kültürel uygulamalar, köylerde daha sağlam bir şekilde korunabiliyor. Köyler, ticari modanın ve hızla değişen trendlerin etkilerinden daha az etkilenir. Büyük markaların ve perakende zincirlerinin köylere ulaşması genellikle daha zordur. Bu durum, köylülerin geleneksel kıyafetleri tercih etme eğilimini artırır. Örnek vermek gerekirse Çelikhan'a bağlı Yeşiltepe köyü Adıyaman merkeze 96 km uzaklıkta bir köy, orada kofi kültürü çok canlı ve renkli bir şekilde hâlâ sürüyor. Besni ilçesine bağlı gittiğim köylerde ise hem ilçeye olan yakınlık hem de Gaziantep'e olan yakınlıktan dolayı fes kültürüne ait birçok parça kullanılmıyor. Sadece başa sarılan 'çit'' dediğimiz kumaş kullanılıyor."
BESEY YILDIRIM – BESNİ İLÇESİ - KURUGÖL KÖYÜ
Geleneksel kadın giyiminin sadece moda ve estetik açıdan değil, aynı zamanda bir kültürün ve toplumun değerlerinin, inançlarının ve tarihlerinin bir ifadesi olduğunun altını çizen fotoğrafçı Yalçın Çiftçi, "Bu parçaların her biri, kadınların kendilerini ifade etme ve topluluklarıyla olan bağlarını güçlendirme biçimlerinden biridir. Genellikle yerel dokuma kumaşlardan yapılmış olup, desen ve süslemelerle zenginleştirilmiştir. Bu aksesuarlar genellikle el işçiliğiyle yapılmış olup, yerel motifler ve sembollerle süslenir." diyor.
İSMİHAN ASLAN, KÖMÜR BELDESİ'NDEKİ KERPİÇ EVİN DAMINI LOĞ'LUYOR
Kofili kadınların gerek evde gerekse sosyal yaşamdaki varlığına dikkati çeken Yalçın Çiftçi, "Misafir olduğum evlerdeki kadınların yaşları genelde 60 ve 70 üzeri olmasına rağmen halen dimdik ayakta durmakta, evin bütün işlerine koşuşturmaktaydılar. Bütün varlıklarıyla yaşamın her alanında var olma mücadelesini sürdürüyorlar. Kimi yün eğeriyor, kimi kerpiç evin damını loğluyor, kimi tütün kırıp, ipe diziyor, kimi hayvanını yemliyordu. Gündelik yaşamın her aşamasında kadınlar varlar." sözleriyle onlara duyduğu hayranlığı dile getiriyor.
YAYLAKONAK(BALYAN) - ADIYAMAN
Adıyaman merkezine 25 kilometre uzaklıktaki Yaylakonak (Balyan) beldesi(Aşağıdaki fotoğraf) 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerinde ağır hasar aldı. Fotoğrafta depremden önceki hali görülen 280 haneli beldeden sadece 10 ev kaldı, yıkılan bu evlerin çoğu kerpiçten yapılan evlerdi. Toprak evlerdeki geleneksel yaşam da depremle beraber yok oldu diyebiliriz.
SERGİLERİN GÖZDESİ FOTOĞRAFLAR
"Şubat 2022'de Gaziantep'te ''Başımdaki Dünya''adlı bir fotoğraf sergisi açarak kültürümüzü Gaziantep halkıyla buluşturduk. Adıyaman'da açmayı planladığım fotoğraf sergisi ise 6 Şubat depremleri nedeniyle iptal oldu maalesef. En kısa zamanda kendi memleketimde de bir sergi açmayı diliyorum."
HANIM KARAKAŞ- (KÖMÜR) -TÜTÜN KURUTMA
'BAŞIMDAKİ DÜNYA' BELGESELİ ÖDÜLE DOYMUYOR
"4 yıl boyunca Adıyaman'ın 40'a yakın köyünü gezerek fotoğrafladığım kadınlardan zaman zaman kaybolmaya yüz tutan türküler, ağıtlar, kılamlar(türkülere ve ağıtlara yörede verilen isim) topluyordum. Kadınlarımızı sadece fotoğraflamanın eksik kalacağını düşündüğüm için 2022'de başladığım ''Başımdaki Dünya'' belgesel filmine 3 farklı köyde 3 farklı kadını konuk ederek belgesel projemi tamamladım. 11 dakikalık kısa belgesel filmimiz ulusal ve uluslararası onlarca festivalde gösterildi ve çeşitli ödüller aldı. Bunlardan bazılarını sıralamak gerekirse şöyle sıralayabiliriz":
4. Sinekültür Üniversitelerarası Kısa Film Yarışması, En İyi Belgesel Film Ödülü. 2023
9. EgeArt Sanat Günleri, Ulusal Kısa Film Yarışması, Ulusal Belgesel Kategorisi, Üçüncülük Ödülü. 2022
1. Bozok Film Festivali, Kısa Film Yarışması, En İyi Belgesel Film Mansiyon Ödülü. 2022
ayrıntılı liste (https://www.kameraarkasi.org/yonetmenler/yalcinciftci.html)
'BEYAZ DAĞIN ÇOCUKLARI'NI FİLME ALDI
Ocak 2023'te çekimine başladığım ikinci belgesel film çalışmam ''Beyaz Dağın Çocukları''nın festival yolculuğu devam ediyor. Filmin konusu, 90'lı yıllarda mezarlık içine kurulan bir köy okulunda yaşananlar ve eğitimdeki fırsat eşitsizliğini anlattığımız bir çalışma. Ulusal ve uluslararası 25'in üzerinde film festivalinde gösterilip 12 ödül alarak 2023'ün en çok ödül alan belgesel filmi oldu. Nisan ayı itibariyle Türkiye'nin en prestijli film festivallerinden İstanbul Film Festivalinde de gösterilecek. İzlemek isteyenleri bekleriz. Katıldığı festivaller ve ödüller için tıklayabilirsiniz. (https://www.kameraarkasi.org/yonetmenler/yalcinciftci.html)
KOFİ AKSESUARLARI
KOFİ (Kulık / Fes ): Anadolu'da yaygın olarak bir mukavva veya karton parçasının başın yapısına göre yapıştırılarak kısa konik-silindir şeklinde yapılır. Gelinler uzun ve enli bir örtü ile çene altından gelecek şekilde baş üstünden Kofi'nin kaplandığı kumaşın rengi altın-gümüş gibi değerli tabuları daha kolay gösterecek renkten seçilir.
Gümüş Taç(tepelik): Başa takılan tacın (fes) üzerine tutturulur Üst kısma telkari işlemeli çevresi gümüş paralarla oluşan saçaklarla süslüdür.
Takılar: Adıyaman yöresinde özellikle gümüş ve altından yapılan takıların önemi büyüktür. Alına alınlık takılır. Başın arka kısmına sırta doğru uzanacak şekilde keji-güli (yünden yapılan saç örgüsü) takılır, örgünün uç kısımlarına renkli boncuklardan süslemeler bulunmaktadır. Boyuna beşi bir yerde altın takılır.
KÖMÜR BELDESİ'NDEN MERHUM FATMA YAPIK
Boğazaltı (çenelik/şıdık): Bir santimetre kadar enli ve genellikle renkli pamuklu kumaştan yararlanılarak hazırlanan bir şerit şeklindedir. Kumaş parçası birkaç kat yapılarak sıkıca dikilir, çene altından geçirilerek kofiye sabitlenir. Amaç, kofinin kafa üzerinde dengeli bir şekilde durmasıdır. Çenelik, tercihen çeşitli renklerdeki boncuklarla süslenebilir.
Ben-Acem kuşağı: Genellikle bir metre kare büyüklüğünde olan, bele bağlanan kilim desenli kumaşlara ben-acem kuşağı denilmektedir. Genellikle büyüklükleri bir metre kareden oluşmaktadır.
ÇİT: Genellikle gümüş ve altın iplerle yapılan, renkli türleri de olan bir tür kutnu kumaşıdır. Çok değerli ve pahalı bir kumaştır.
Zun-Zubun-Üçetek: İşliğin üzerine zıbın giyilir. Şam ihramlı, çakmalı zincirli, kadife kumaştan yapılır. Gelinler eskiden kolsuz gömleğin (zubun) üstüne gelinlik giyerlerdi. Zubun bileklere kadar uzanan, önü açık, etekte üç parçaya ayrılan kıyafettir.
HAZAL ASLAN – YEDİOLUK KÖYÜ
Kuttik: Zubunun üzerine kadife veya buna benzer kumaşlardan yapılan kuttik giyilmektedir. Önü açık, uzunluğu ise bel hizasındadır.
SELVİ ÇALGAN
Bervang (Önlük): Basma veya kadifeden yapılan önlük diz altına kadar uzundur. Tek cep bulunur
Entari: Kırsal alanda çiçekli desenlerden oluşan basma (fistan) veya pazenden entari giyerler. Üzerine de üçetek giyerlerdi. Günümüzde artık pek giyilmiyor Pek yaygın olmamakla beraber gelin ve yaşlılar arasında daha yaygındır.
