Bir süre önce ütopik gelen yapay zeka teknolojisi artık hayatımızın tam ortasına sızmış bulunuyor. Yapay zeka ile yazılmış metinler, yapılmış görseller, hazırlanmış haberler, tezler hatta kitaplar var. Burada akla gelen ilk soru, yapay zeka uygulamaları tüm bunları hazırlarken kimlere ait bilgileri kullanıyor? Tüm bu yetenekler kazandırılırken hangi eserlerle eğitildi? Yapay zekanın ortaya çıkardığı ürüne eser denilir mi? Eğer eser denilecekse telif hakkı kime ait olacak? Tabii en mühim soru, yapay zekanın kullandığı bilgi ve eserlerin sahiplerine telif verilecek mi? Verilecekse muhatap kim olacak?
Bu sorular kafaları meşgul ederken, ABD'de 17 ünlü yazar, OpenAI a dava açtı. Yazarlar, OpenAl'ın eserlerini izinsiz olarak ChatGPT'nin büyük dil modellerini eğitmek için kullandığını ve bu sebeple gelir kaybına uğradıklarını iddia ediyor. OpenAI'ın, yazarlara telif ödenmesi gereken metinleri tarayıp, kullandıklarını ileri sürüyorlar. Bu dava nasıl ilerler ve nasıl sonuçlanır? Emsal teşkil eder mi?
Herkesin kafasında telif hakları ile ilgili benzer sorular var. Biz de Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Görsel İletişim Tasarımı Anabilim Dalı Başkanı ve Bilişim Teknolojileri Uzmanı Doç. Dr. Ali Murat Kırık ile Özyeğin Üniversitesi Yapay zeka ve robot hukuku uzmanı Dr. Özlem İnanç Şenses ile konuyu masaya yatırdık.
DOÇ. DR. ALİ MURAT KIRIK
KAYNAK SAHİPLERİ NE OLACAK?
"Yapay zeka modelleri, büyük veri setleri üzerinde eğitilir. Bu veri setlerinde telif hakkıyla korunan metinler, görseller, müzikler ve diğer eserler bulunabilir. Bu tür verilerin izinsiz kullanılması, telif hakkı ihlali anlamına gelebilir. Yapay zeka modelleri, eğitildikleri verilere dayalı olarak benzer içerikler üretebilir. Bu, orijinal eserlerin yapay zeka tarafından taklit edilmesine veya türetilmiş içeriklerin üretilmesine yol açabilir, bu da telif hakkı ihlali iddialarını gündeme getirebilir. Yapay zeka modelleri için kullanılan eğitim verilerinin kaynakları belirsiz veya izinsiz kullanılmışsa, bu da telif hakkı sorunlarına yol açabilir. Özellikle açık kaynaklı veriler veya internetten çekilen verilerin telif hakkı durumu karmaşık olabilir. Yapay zeka şirketleri ve araştırmacılar, telif hakkı ihlali sorunlarını önlemek için veri setlerini dikkatli bir şekilde seçmeli ve izin almalıdır. Ayrıca, telif hakkı sahipleri ile iş birliği yaparak veya lisans anlaşmaları yaparak sorunları önleyebilirler. Telif hakkı sahipleri, eserlerinin yapay zekâ tarafından izinsiz kullanıldığını düşündüklerinde hukuki yollara başvurabilirler. Bu, telif hakkı ihlali davalarına yol açabilir ve bu tür davalar yargı süreçlerini beraberinde getirir."
ESER SAHİPLERİ DAVA AÇMALI
"Telif hakkı, orijinal eserlerin yaratıcılarına koruma sağlar ve bu eserlerin izinsiz kullanılmasını engeller. Ancak yapay zeka, bu eserleri analiz edip öğrenerek daha sonra benzer içerikler üretebileceği için, bu durum telif hakkı sorunlarını gündeme getiriyor. Yapay zeka eserlerin orijinalliğini sorgulatabilir. Yapay zeka modelleri, eserlerin büyük veri setleri üzerinde eğitildiğinde, bu veri setleri içinde telif hakkıyla korunan içerikler de bulunabilir. Bu durum, yapay zeka modelini eğiten şirketlerin, içerik oluşturucuların izni olmadan bu içerikleri kullanmasıyla telif hakkı ihlali anlamına gelebilir. Telif hakkı ihlali iddiasında bulunma hakkı, eser sahiplerine aittir. Yani eserlerinin yapay zeka tarafından izinsiz kullanıldığını düşünen yazarlar, ressamlar veya diğer içerik üreticileri dava açabilir. Bu, telif hakkı sahiplerinin haklarını koruma hakkına sahip oldukları anlamına gelir.
Bu durum, yapay zeka teknolojileri daha fazla yaygınlaştıkça daha fazla telif hakkı ihlali iddiasını tetikleyebilir. Örneğin, müzik, görsel sanat ve diğer yaratıcı alanlarda eserlerin yapay zeka tarafından kullanılması veya türetilmesi konularında daha fazla dava görülebilir. Bu tür anlaşmazlıkların çözümü için telif hakkı sahipleri, yapay zeka şirketleri ile lisans anlaşmaları yapabilir veya telif hakkıyla korunan içeriklerin yapay zeka eğitimi için kullanılmasına dair kurallar belirleyebilirler. Ayrıca yasal düzenlemeler ve standartlar bu konuda daha fazla netlik sağlayabilir."
DOKTOR ROBOT, ÖLÜME SEBEP OLURSA...
Bir doktor yapay zeka, hastanın ölümüne sebep olursa bundan kim sorumlu olacak? Ya da bir mühendis yapay zekanın yaptığı binalar yıkılır, insanların yaralanması ve ölümüne sebep olursa sorumlu kim olacak? Sorularını Özlem İnanç Şenses'e yöneltiyorum:
"Yapay zeka sistemlerine ilişkin olarak en çok merak edilen konular. Sorumluluk hukuku konusundaki sorunuz öncelikle yapay zeka sistemi için geliştirilecek mevzuat ile belirlenecek; günümüzde karşılaşılan sorunlar için hukuki ve cezai sorumluluk başlıkları altında somut olayın özelliklerine bağlı olarak ilgili mevzuata uygun şekilde çözüm bulmaya çalışıyoruz. Maalesef tam olarak çözüm bulabilmiş değiliz ve yapay zekanın tanımlanması ve kişilik verilmesi tartışmalarının uzantısı olarak sorumluluk hukukundaki gelişmeler ile hukukta yeni bir dönem başlayacak. Mevzuat çalışmaları konusunda ilerleyen dönemlerde, Avrupa Birliği'nde 2024 de yürürlüğe girmesi beklenen Yapay Zeka Yasası'nda açıklanan tehlike sınıflandırmasına dayalı düzenlemeler bizim mevzuatımız için de sorumluluk hukuku konusunda yol gösterici olacaktır.
ÖRNEK BİR DAVA
PEKİ, YAPAY ZEKANIN YAPTIKLARI TELİFİ HAK EDİYOR MU?
Bu soruyu Ali Murat Kırık bir dava sonucu ile açıklıyor: "Dünyadan bir örnek verecek olursak; Amerika'da Stephan Thaler, yapay zeka tarafından oluşturulan bir görselin telif hakkını almak için Amerikan Telif Ofisi'ne başvurdu ancak başvurusu kabul edilmedi. Thaler, başvurunun reddedilmesi üzerine Amerika Telif Ofisi'ni dava etti. Ancak Federal Mahkeme yargıcı Berly Howell, insan müdahalesi olmadan oluşturulan eserlere telif hakkı verilmeyeceği kararını verdi.
Türkiye'de, telif hakkının korunması, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) ile düzenlenmiştir. FSEK'e göre, bir eserin telif hakkı, eserin sahibine aittir. Eserin sahibi, eseri çoğaltma, dağıtma, temsil etme, umuma iletim, yayma ve işleme gibi hakların sahibidir.
Yapay zeka ile ilgili telif hakkı davalarında, FSEK'in bazı hükümlerinin yetersiz kaldığı görülmektedir. Örneğin, FSEK'e göre, bir eserin telif hakkı, yalnızca gerçek kişilere aittir. Bu nedenle, yapay zekânın ürettiği eserlerin telif hakkı sahibinin kim olduğu konusunda tartışmalar yaşanmaktadır."
DR. ÖZLEM İNANÇ ŞENSES
HUKUK, TEKNOLOJİNİN ÇOK GERİSİNDE
"Hukukun teknolojik gelişmeleri geriden takip etmesi; mevzuat düzenlemelerinin yetersiz kalması sonucunu doğuruyor. Özellikle yapay zeka konusunda etik ve mevzuat düzenlenmesine ilişkin sorular, ChatGPT'nin 2022'nin sonlarında piyasaya sürülmesinden bu yana hızla çoğaldı. OpenAI benzer şekilde San Francisco ABD'de telif haklarını ihlal ederek haksız bir şekilde kar elde ettiği iddiasıyla Mona Awad ve Paul Tremblay isimli iki ABD'li yazarın tazminat talepli başka bir davası ile de karşı karşıya ve bu başvuruların sayısı giderek artacak."
CHATGPT TELİF HAKLARINI İHLAL ETTİ
"Yapay zekaya ilişkin farklı tanımlamalar bulunsa da Avrupa Birliği'nin 14 Haziran 2023 de kabul ettiği Yapay Zeka Yasası'nda Yapay zeka sistemi , 'değişen seviyelerde özerklikle çalışmak üzere tasarlanmış ve açık veya örtük hedefler için fiziksel veya sanal ortamları etkileyen tahminler, öneriler veya kararlar gibi çıktılar üretebilen makine tabanlı bir sistem' olarak tanımlanmaktadır. Öncesinde, 2020 yılında çıkarılan 'Avrupa Komisyonu Yapay Zeka Hakkında Beyaz Kitap'ta (EC White Paper'in Artificial Intelligence) 'verileri, algoritmaları ve bilgi işlem gücünü birleştiren teknolojiler topluluğu' şeklinde genel bir yapay zeka tanımı getirilmiş ve yapay zekaya dayalı ürünlerin davranışlarının büyük ölçüde geliştiricileri tarafından tanımlandığı ve sınırlandığı da belirtilmişti. Yapay Zeka Sistemi'nin gelişmesi ve işleyişi için veri toplama ilk zorunlu aşama olarak karşımıza çıkıyor. Sorunuzdaki dava OpenAI şirketinin çalışmalarında Büyük Dil Modelleri uygulamasının dünyanın en ünlü dizilerinden 'Game of Thrones'un yazarı George R.R. Martin'in de aralarında bulunduğu yazarların eserlerinin de ChatGPT'nin eğitimi için kullanıldığı iddiası ile açılmış. Yazarlar tek gelir kaynaklarının yazdıkları lisanslamış eserler olduğunu belirterek, bugüne dek yayınlanmış olan eserlerin kopyalarını veya benzerlerini üretebilecek kapasitedeki ChatGPT'nin telif hakkıyla korunan eserlerinin, izin vermemelerine rağmen eğitim materyali olarak kullandığı ve bu sebeple telif haklarının ihlal edildiği iddiasına dayanıyor. Dava daha önce bahsettiğimiz ABD hukuk sistemine uygun olarak değerlendirilecek."
