SpaceX'in kurucusu Elon Musk, 22 yaşındaki Mahsa Amini'nin 'başörtüsü kurallarına uymadığı" gerekçesiyle gözaltına alındıktan sonra ölmesi nedeniyle başlayan gösterilerin devam ettiği İran'da kesilen internet hizmetlerini sağlamak amacıyla 19 Eylül'de Starlink için ABD makamlarından İran yaptırımlarından muafiyet talep edeceğini açıklamıştı. Sonrasında "Starlinki aktive ediyoruz" diye tweet atan Musk'ın bölgeye gönderdiği Starlinkler, Türkiye'de birçok ilde de görüldü.
Bu durum Starlinkler konusunu daha da merak edilir bir hale getirdi. Art arda İran'a doğru giden bu ışık zincirleri gerçekte neydi? Ne işe yarayacaktı? Gözle görülebilen bu cisimlere neden ülkeler müdahale edemiyordu? Hukuksal dayanakları var mıydı? İnsanlığın yararına kullanıldığı ifade edilen Starlink'ler gelecekte bir tehdit oluşturabilir miydi?
Tüm bu soruların cevabını Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Görsel İletişim Tasarımı Anabilim Dalı Başkanı Doç. Dr. Ali Murat Kırık'tan aldık. İşte Starlink'in gizemli dünyası...
- Öncelikle Starlink nedir? Bu nasıl bir proje?
- Starlink, 2002 senesinde dünyanın en zengin iş insanları arasında yer alan Elon Musk tarafından kurulan SpaceX şirketi tarafından işletilen bir uydu internet hizmetidir. Kısacası Starlink uydu interneti erişimi sağlamak için tasarlanmış bir takımyıldızıdır. Bu takımyıldızı yer istasyonları ile birlikte çalışmakta ve seri olarak üretilen binlerce küçük uydudan oluşmaktadır. Şirketin şu anda yörüngede 3 binden fazla uydusu bulunmaktadır. Şirket bu hizmet için ABD Federal İletişim Komisyonu'ndan 885,5 milyon dolarlık hibe fonu almıştır. Starlink şu anda sınırlı kapsama alanına sahip olup 36 ülkeye hizmet sunmaktadır.
- Ülkelerin kendi hava sahalarında Starlink'i gördüklerinde müdahale hakları yok mu?
- Starlink uyduları Türkiye'de; Adıyaman, Gümüşhane, Hakkâri, Van, Şanlıurfa, Elazığ, Erzincan gibi illerde izlenebilmiştir. Starlink uyduları, 340 mil (yaklaşık 550 km) yükseklikte yörüngede dönmektedir. Geleneksel uydulardan çok daha düşük yörüngelerde yer alır. Bu nedenle yeryüzüne daha yakındırlar. Geçiş konusunda Uzay Antlaşması'na değinmek gerekir. Uzay Antlaşması, herhangi bir imza sahibinin uzaydaki herhangi bir şey üzerinde hak iddia etmesini yasaklamaktadır. Yani ülkelerin üzerinden geçiş konusunda bu antlaşma devreye girmektedir. Hiçbir ülkenin yaklaşık 75 mil rakımın üzerinde uçan nesneler üzerinde düzenleyici kontrolü söz konusu değildir. Ancak, Starlink ve diğer uyduların, bir ülke üzerinden Dünya'ya sinyal iletmek için "iniş hakları" adı verilen izne sahip olmaları gerekmektedir. İşte burada ülkelerin kararları devreye girmektedir.
CASUS OLARAK KULLANILABİLİR
- Starlink projesi gelecekte ülkeler için bir tehdit olabilir mi? Hangi alanlarda ülkelere müdahaleler söz konusu olabilir?
- Starlink uydularının şu an insanlığın lehine kullanıldığı söyleniyor. Ancak gelecekte bazı tehditlerle karşı karşıya kalınabilmesi mümkündür. Siber uzay özellikle devletler ve ülkelerin aleyhine kullanılabilmektedir. İşte tam bu noktada casus uydular devreye girmektedir. Starlink projesinin casusluk mahiyetinde kullanılıp kullanılamayacağı tartışma konusudur. Uydular aracılığıyla hava sistemlerinin fotoğraflarını çekilebilmekte ve geniş arazi parçalarını yüksek çözünürlükte görüntülenebilmektedir. Günümüzde istihbarat ve iletişim arasındaki sıkı ilişki göz önünde bulundurulduğunda bu ihtimalin göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Ancak; hiçbir insan bir uydudan sürekli gözetlenemez, zira insanları sabit yörüngeden görebilecek bir sistem oluşturmak günümüz şartları açısından oldukça pahalıdır. Tabii gelecekte bu ihtimal de göz önünde bulundurulmalıdır. Kısacası teknolojinin insanlara faydası olabileceği gibi zararı da dokunabilmektedir. Uyduların kullanılış amaçları bu noktada devreye girmektedir. Bu tip uyduların askeri arenada her zaman riskleri söz konusudur. Zira muhaberat noktasında uydulara sahip olmak stratejik bir öneme sahiptir. Sayısal olarak Starlink uydularında yaşanacak artış uzayı adeta bir çöplük haline getirebilecek, belki gelecekte uzay ciddi anlamda kirlenecektir. Dolayısıyla şimdiden bu sorunlara çözüm bulunması insanların ortak hak sahipliği olan uzay için kaçınılmazdır.
UKRAYNA'DA DA DEVREYE SOKULDU
Starlink uydu internet sistemi, teorik olarak gezegendeki herhangi bir noktaya 150 Mbps internet hızı sağlayabilmektedir. Starlink şu anda dünya çapında 400 binden fazla kullanıcıya hizmet sunmaktadır. Hatırlanacak olursa Rus güçleri Ukrayna'da ilerlerken Ukrayna'nın internet hizmetlerini kapatmış ve sosyal medyayı engellemeye çalışmıştı. Bunun üzerine Elon Musk, işgal başladıktan hemen sonra Starlink'i Ukrayna'da kullanıma sunmuştu. Starlink'in yaklaşık 15.000 adet çanak ve yönlendirici seti ülkeye sevk edilmişti.
