Sosyal medyaya girmeye ara verdiğinizde ya da girme imkanınız olmadığında yoksunluk yaşıyor, kaygılanıyor, hatta soğuk soğuk terliyor musunuz? Sürekli her şeyden haberdar mı olmak istiyorsunuz? Sanal alışverişten, gerekli olsun olmasın kendinizi alamıyor musunuz? Yetişkin içerikli sitelere girmek hayatınızın rutini mi oldu? Bilgisayar oyunlarından başınızı kaldırıp yemek yemeye bile vakit bulamıyor musunuz? Sosyal medyada paylaştığınız bir gönderi ne kadar beğenildi diye sürekli bakıyor, azsa üzülüyor, çoksa gereksiz ve ateşi hızla sönen bir mutluluk yaşıyor musunuz? Bu soruların çoğuna vereceğiniz cevap 'evet' ise siz de teknoloji bağımlılığına yakalanmış olabilirsiniz. Son yıllarda artık alkol, uyuşturucu, sigara gibi sağlık otoriteleri tarafından teknoloji bağımlılığı da tanımlandı, kabullenildi. Hatta bazı uzmanlara göre işin içine Metavers de dahil olunca bu bağımlığın önünü almakta epey zorlanılacak. Türkiye'nin medar-ı iftiharı Yeşilay bile artık teknoloji bağımlığı ile çalışmalar yapıyor, terapiler uyguluyor. Biz de teknoloji bağımlığını her yönüyle masaya yatırdık. Konunun önde gelen Nasıl başladığını, nereye evrildiğini ve nasıl önlenebileceğini konuştuk.
CEM KEÇE Uzman Psikoterapist
Gerçeklik algısını yitiren bile var!
- Teknoloji bağımlılığı denince ne anlamamız gerekiyor? Hangi alt türleri var?
- Teknoloji bağımlılığı, kullanıcısı için olumsuz sonuçlara rağmen, giderek daha fazla uygulanan, sık ve takıntılı teknolojiyle ilgili davranışlar olarak tanımlanabilir. Modern bir sosyal dünyada hayatta kalmak için teknolojiye ihtiyacımız olsa da, teknolojiye aşırı derecede aşırı bağımlılık veya kullanımının belirli yönlerine bağımlılık da sosyal olarak yıkıcı olabilir.
- Ne tür sıkıntılar yaşanır?
- Teknoloji bağımlılığı, teknolojiden uzaktayken hafif sıkıntıdan, izolasyon, aşırı kaygı ve depresyon duygularına kadar uzanan olumsuz sonuçlara yol açabilir. Bu konuya günlük yaşamı etkileyecek ölçüde zaman ayırma ve istese de bundan vazgeçememe söz konusudur ve bu durum çok özel bir dürtü kontrol bozukluğu olarak değerlendirilebilir.
Teknolojiyi kullanmak adeta bir saplantı haline gelir. Öyle ki bazılarının sanal dünya ile gerçeklik arasında ayrım yapmasının zorlaştığı patolojik bir hale gelebilir.
- Dünyada ve Türkiye'de bu durum ne zamandan beri bağımlılık olarak algılanıyor?
- İnternet bağımlılığı uluslararası dernekler tarafından resmen tanınmıştır ve Dünya Sağlık Örgütü'ne ek olarak Çin ve Güney Kore gibi ülkeler İnternet bağımlılığını halk sağlığı için önemli bir tehdit olarak kabul etmiştir. Dijital bağımlılıklar için tanı kriterleri konusunda fikir birliği olmamasına rağmen, dijital bağımlılıkların belirti ve semptomlarına ilişkin pratik değerlendirmeler sağlayan çeşitli çalışmalar bulunmaktadır.
Daha da önemlisi, dijital kullanımın kişinin günlük yaşamını ve genel refahını engellemesi durumunda ve bireyin dijital tercih ettiği ortamı kullanmakla meşgul olması durumunda, teknolojik bir bağımlılık ortaya çıkmaktadır. Teknoloji bağımlığı kavramı da artık daha çok zikredilmektedir.
Prof. Dr. VEHBI BAYHAN İnönü Üniversitesi Psikoloji Bölüm Başkanı
Peki, ne yapmalı?
"İnterneti ve sosyal medyayı tümüyle yasaklamak hem mümkün değil, hem de çözüm değildir. Dolayısıyla, çocuk ve gençleri sanata, spora ya da edebiyata yönlendirmek de önemli bir çözüm olabilir. Seçmeyi bilmek ve çocuğu doğru yönlendirmek, onun geleceğini de kurtarmaktır. Farkındalık ve bilinçli internet ve sosyal medyayı kullanmayı, ortaokulda verilen "Medya Okur-yazarlığı" dersinde vermek gerekiyor. Öncelikle ebeveynler için okullarda velilere bilinçli internet kullanma konferansları verilmeli, televizyonlarda spotlar hazırlanmalıdır."
Prof Dr. OSMAN TOLGA ARCAK YEDAM Sözcüsü
İlaç tedavisi ve psikoterapi gerekiyor
"Bir insan için uyuşturucu ve uyarıcı maddelere normal koşullar altında ulaşmak kolay değil. Aynı zamanda maliyeti yüksek oluyor. Fakat akıllı telefonlar, tabletler, bilgisayarlar ve internet her yerde. Aileler çocuklarına kendileri bu araçları alıp veriyor. Bir yaşındaki bebek tabletle yemek yiyor. Bu nedenle teknoloji bağımlılığı riskinin daha yüksek olduğunu söyleyebiliriz. İlaç tedavisi ve psikoterapi birlikte uygulanıyor. Buna ek olarak bağımlı bireyin spor ve sanat gibi sevdiği ve yapabidl iği sürekli ve düzenli bir etkinliği yapması da tedavide fayda sağlıyor. Her bağımlılık gibi bu bağımlılığın da bir hastalık olduğunu unutmamak gerekiyor. Bağımlılık, ömür boyu süren, azalsa ya da kaybolsa da tekrarlama riski olan bir sorun. Bu nedenle tedavi olan bireyin düzenli ve sağlıklı bir hayat sürmesi büyük önem taşıyor. Davranışın tekrarlama riskini azaltmak adına kişinin teknolojik cihazlara ayırdığı süre için zaman planlaması yapılabilir."
AYHAN ALTAŞ Psikolog
Kripto para takibi yüzünden uyumuyorlar!
"Son zamanlarda daha fazla kripto paralarla ilgili başvurular çok oluyor. Bu kişiler kripto paralarda hem ciddi zaman harcıyorlar hem de önemli maddi kayıplar yaşadıklarını ifade ediyorlar. Hem para kaybediyorlar, hem uykusuz kalıp depresyona giriyorlar. Kendi kontrollerinde uzak duramadıkları için psikolojik desteğe başvuruyorlar. Teknoloji bağımlılığın gündelik hayatta verdiği en belirgin zarar uyku problemleri ve konsantrasyon sorunlarıdır. Bunun yanı sıra fiziki sosyal hayattan uzaklaşma ve iletişim sorunları sık gözlemlenir."
ALTI TÜRÜ VAR!
Teknoloji bağımlılığını teşhis etmek için henüz resmi olarak kabul edilmiş kriterler bulunmamakla birlikte, yaygın olarak görülen 6 türü olduğunu söyleyebiliriz.
1. Akıllı Telefon Bağımlılığı: Diğer bağımlılık türleri gibi, telefon bağımlılığı da beynin zevk merkezlerinin telefon kullanımını ödüllendirmesi nedeniyle oluşur ve kişi cihazı farklı medya türleri aracılığıyla kendine sürekli duyusal girdi sağlamak için kullanır. Bazı durumlarda, cihaz mevcut olmadığında bağımlı kişilerde anksiyete ortaya çıkabilir ve sonuç olarak, cihazın varlığı bile bir rahatlık veya güvenlik duygusu verir. Telefon bağımlılığı, kullanıcıların günlük yaşamlarını olumsuz yönde etkilemekle kalmaz, depresyon, kaygı gibi sorunlara neden olabilir.
2. Sosyal Medya Bağımlılığı: Sosyal medyanın bir bağımlılık haline gelmesinin nedeni üç temel alanda yatmaktadır: sosyal etkileşimler ve ilişkiler; olumlu tepkiler ve teşvik; bilgi edinme. Tüm bu alanlar başlı başına birer ödül olarak görülebilir ve hepsi sosyal medya platformlarında bulunur, bu da sosyal medyayı, özellikle de bağımlılık için güçlü bir motivasyon kaynağı haline getirir. Sosyal medya akışlarının sonsuz şekilde kaydırılması, sürekli yenilenen beslemeler veya TikTok veya YouTube videolarını aşırı derecede izlemek de yalnızlıktan kurtulmanın, can sıkıntısıyla baş etmenin ve diğer psikolojik boşlukları doldurmanın bir yolu olarak hizmet eder. Ayrıca, selfie'ler yayınlamak, filtreler kullanmak ve benliğin veya başkalarının fiziksel görünümüne aşırı odaklanma gibi davranışlarının ileri düzey sosyal medya bağımlılarında vücut dismorfi bozukluğu veya plastik cerrahi bağımlılığı gibi bozukluklara dönüşebileceğini belirtmek de önemlidir.
3. Oyun Bağımlılığı: Oyun oynamak her zamankinden daha popüler hale geldi ve yalnızca konsollarda ve bilgisayarlarda değil, aynı zamanda telefonda da oynanabiliyor. Oyun oynamayı bağımlılık yapan şeyler, oyundaki ödüller, gizli özellikler ve görevlerle ilişkilidir. Örneğin, kişi bir seviyeyi her tamamladığında, birini yendiğinde, bir rakibi öldürdüğünde veya yeni bir oyuncu veya seviyenin kilidini açtığında, beyninde dopamin takviyesi alır ve bu da oyun kaynaklı zevkle sonuçlanır. Oyun, kumarla birleştirilebilir ve hem oyun hem de kumar bağımlılığına yol açabilir.
4. Çevrimiçi Kumar Bağımlılığı: Kumar bağımlılığı başlı başına bir ruhsal bozukluk tanı kategorisidir. Madde ve alkol bağımlılıkları da dahil olmak üzere tüm çeşitli bağımlılık biçimleri arasında kumar bağımlılığı en yüksek intihar oranlarına sahiptir. Bu nedenle, sorunlar ortaya çıkar çıkmaz sorunu çözmek zorunludur.
5. Sanal Seks ve Pornografi Bağımlılığı: Porno bağımlılığı, obsesif ve zorlayıcı porno izlemeyi içerir. Hiperseksüel cinsel davranışlar ve pornoya duygusal bağımlılık şeklinde gelişir. Çoğu zaman porno bağımlılığı, kişinin cinsel yaşamının daha az tatmin edici hale gelmesine ve gerçek cinsel ilişkiye daha az ilgi duymasına neden olur. Bu nedenle de ilişkilerinin bozulmasına neden olur. Kişinin gerçek dünyada cinsel, romantik veya yakın ilişkiler kurma becerisine zarar verebilir.
6. Çevrimiçi Alışveriş Bağımlılığı: Çevrimiçi alışveriş sadece satın alma ile ilgili değil, aynı zamanda satın almadan önce göz atma heyecanıyla da ilgilidir. Çevrimiçi alışveriş bağımlılıkları, genellikle zevk almanın ve iyi hissetmenin geçici bir yolu ve olumsuz duygulardan ve can sıkıntısından kaçınmanın bir yolu olarak hizmet eder.
BAĞIMLILIK TESTİ
Cem Keçe'nin hazırladığı testte, aşağıdaki maddelerden size uygun olanların yanına işaret koyun.
Dürüst olun! Tüm maddeleri okuduktan sonra değerlendirmeyi okuyabilirsiniz.
1. Telefonuma ya da bilgisayarıma sürekli erişimim olmadan kendimi rahatsız hissederim.
2. Telefonumun ya da bilgisayarımın şarjının bitmesi beni aşırı kaygılandırır.
3. Telefonumu ya da bilgisayarımı açıp bakarak sürekli kontrol etme isteği duyarım.
4. Çevrimiçi geçirdiğim zaman genellikle diğer işlerimi ihmal etmeme neden olur.
5. Yakın çevremdeki kişiler, çevrimiçi geçirdiğim süre konusunda sıklıkla şikayette bulunurlar.
6. Çevrimiçi geçirdiğim zaman yüzünden iş/okul performansım ve üretkenliğim sıklıkla düşer.
7. Çevrimiçi olmadığımda hayatın sıkıcı, boş ve neşesiz olduğunu düşünürüm.
8. Çevrimiçi olmayı uykuya tercih ederim, çok az uyurum.
9. Çevrimiçi geçirdiğiniz süreyi azaltmaya çalışırım ama başaramam.
10. Çevrimdışıyken depresif, huysuz veya gergin hissederim ve bu durum tekrar çevrimiçi olduğumda kaybolur.
Değerlendirme: Yukarıdaki maddelerden en az iki tanesi size uyuyorsa teknoloji bağımlılığı yoluna girmişsiniz, üç-beş tanesi uyuyorsa bağımlılık yolunda hızla ilerliyorsunuz, beşten fazlası uyuyorsa hemen bir psikoterapiste başvurmanız gerekiyor demektir.
3 GERÇEK VAKA
Uzm. Psikoterapist kendi tanık olduğu üç bağımlılık vakasını anlattı:
Oyun bağımlığı depresyona sürükeldi
"20 yaşındaki bir erkek danışanım oyun bağımlılığı yüzünden üniversiteyi bırakmıştı, iki yıldır evden dışarı çıkmadan sadece oyun oynuyordu. Oyun bağımlılığının bir sonucu olarak, depresyon ve suçluluk belirtileri gösteriyordu.
İzolasyon nedeniyle sosyal fobi geliştirmişti. Seansları sırasında, oyun oynamayı tamamen bırakmayı reddetti. Bunun yerine, günlük oyun saatlerini azaltarak kademeli olarak bırakmayı seçti.
Uzun süreli terapi ile sonunda oyun oynamayı tamamen bıraktı ve depresyonunu ilaçsız yönetmeyi başardı."
Yetişkin videoları izlemek evliğini hayatını bitiriyordu "
43 yaşında bir memur olan erkek danışanım pornografi ve sanal seks bağımlılığı ile başvurmuştu.
Pornografi kullanması mesleğine veya diğer günlük yaşam etkinliklerine devam edemez duruma gelmişti.
Evliliği de bu nedenle bozulmuştu. Pornografi ve sanal seks onun cinsel uyarılmasının birincil kaynağı haline geldiği için eşiyle ilişkiye giremiyordu.
Terapi ile önce danışanın bağımlılığından kurtulmasına yardımcı olduktan sonra, evlilik terapisi ile evliliği ve cinsel yaşamlarındaki sorunları çözüme kavuşturduk."
Sosyal medyadan çıkamadığı için okula gitmiyordu
"Ailesi liseye yeni başlayan kızlarını zorla terapiye getirmişti. Sosyal medyadan çıkmamak için neredeyse hiç yemek yemediğini, düzensiz uyuduğunu, kilo verdiğini, dış dünyaya hiç ilgi göstermediğini ve okula gitmek istemediğini belirttiler. İnterneti keserek onu durdurma çabalarının kızlarını çileden çıkardığını, bağırıp ağlayarak hiç susmadığını söylediler.
Terapi sırasında kızın okulda zor zamanlar geçirdiği, akran zorbalığına uğradığı ortaya çıktı. Terapi ile yavaş yavaş internette geçirdiği zaman ile hayatı için gerekli aktivitelere ayırdığı zaman arasında bir denge kurmayı başardık."
