" Kızımı zaman zaman boğmak istiyorum, sanırım o da beni" " Oğlum odasından dışarı çıkmıyor" " Kızıma laf geçiremiyorum, sürekli telefonda" " Oğlum bizimle tek kelime konuşmuyor" Bu cümeller tanıdık geldi mi? Geldiyse, dikkat, evinizde bir ergen var! Doğduğunda pamuklara sardığınız, kahkahalarıyla gününüzü neşelendiren, ilk adımlarıyla heyecandan heyecana sürükleyen, okulun ilk günü sizden ayrılmak istemeyen küçük kuzunuz gitti, yerine hiç tanımadığınız biri mi geldi? Şaşırmayın o sizin yeni ergeniniz. Ve sanmayın ki, bunları bir tek siz yaşıyorsunuz. 10 yaşından itibaren isyan bayraklarını açan gençleri anlamak, onlarla iletişim kurmak imkansıza yakın. İşte tam da bu noktada, kendileri de çocuk sahibi iki uzmana sorduk: "Ergenleri anlamak için bir kılavuz var mıdır?" Onlar da bizim için bir kılavuz hazırladı:
Yeni dönem ergenlik, 10-24 yaş arası olarak tahmin ediliyor. Geç sona eren ergenlik toplumdaki rolleri de etkiliyor
SİZİNKİ HANGİ ERGEN?
Nişantaşı Üniversitesi Öğretim Üyesi, Karar Bilimi Uzmanı Prof. Dr. Uğur Batı ergenlerin tipolojileri olduğunu söylüyor ve şöyle sıralıyor: Aşağılayan ergen: Hiç de şey olmamışsın! Kavgacı ergen: Senin gözünün üstünde kaşın mı var? Memnuniyetsiz ergen: Tamam İsviçre çikolatası ama bunun biberlisi yok mu? Dertli ergen: Tüm dertler onda zaten. Çocuk dertlerini zincir yapmış... Asi ergen: Asi görünme çabasında olan ergen tipi. Kuralsız ergen: Ne sigara içemeyecek miyiz? Saygısız ergen: Büyüklerle alay etmekten, laf dalaşına girmekten asla çekinmeyen ergen. İlgi avcısı ergen: Tüm ilgi onda olmalı. Dünya etrafında dönmeli! Platonik ergen: Dünya gerçek bir yer değil ki, her şey sanal. O zaman çok da şaapmayalım ergeni... Hayran ergen: Şarkıcı, oyuncu, sporcu... Tek derdi birine hayran olmak! Mutsuz ergen: Her şey onun için mutsuzluk kaynağıdır! Markacı ergen: Onlar markalar ile yaşarlar.
ÇOCUĞUNUZU PERİŞAN ETMEK İSTEMİYORSANIZ BUNLARI YAPMAYIN!
Prof. Dr. Uğur Batı, ebeveylerin genelde yanlış davranış içinde bulunabildiklerini söylüyor. Bu yanlışların da evdeki ergeni daha içine kapanık bir hale getirirdiğini anlatıyor. Öyle ki bazı yanlış davranış şekilleri konusunda biraz da ironik bir şekilde ebeveynleri uyarıyor. Prof. Dr. Batı ailelerin yaptıkları hataları bir liste olarak hazırladı. Listeyi kontrol edin ve herhangi bir madde sizin davranış modelinize uyuyorsa, hemen değişin. 1 Hep korumanız altında olsunlar! Hiç risk almayın. Pamuk harikadır, onu sarın! 2 Sorgulamasına izin vermeyin: Hiç sorgulamadığınız inanç ve alışkanlıklarınızı çocuklara belletin. 3 Bırakın sloganlarla yaşasın! Hayatı sizin ezberlerinizle yaşamasına izin verin 4 Çocuğunuzun kendi kararlarını uygulamasına izin vermeyin! 5 Kendi hayallerinizi onda yaşatın! Tabii çocuklar zaten sizin projeniz. Kendi olamadığınız her şeyi onun olmasını sağlayın! 6 Siz ve başarılı tüm insanlar Süpermen! Hatalarınızı asla anlatmayın. İnsanüstü görünen ve olağanüstü işler beceren insanları bolca zikredin. 7 Hiçbir şeyi o başarmasın, siz leb demeden leblebiyi anlayın ve ona verin! 8 Onun için berbat bir yeme içme düzeni yaratın! Öyle ki, katkılı, düzensiz, hızlı, kalitesiz bir beslenme düzeni olsun. 9 Çocuklarımızın risk almalarına sakın izin vermeyin! 10 Onu her durumdan hızlıca kurtarın! 11 Onu her durumda övün! Malesef çok kolay övüyoruz. 12 Bilmediğinizi asla çaktırmayın! Hep bilin! Her sorusuna yalan da olsa cevap verin. 13 Lazımsa, ona haddini bildirin! Ergenlik denen şeyi siz de geçirdiniz ama böyle değildi yav! 14 Suçluluk duygusunun, iyi yönlendirmenin önüne geçmesine izin verin! Ayrıca verdiğimiz nasihatleri kendimiz uygulamayalım. 15 Çok tartışmayın, muhakeme etmeyin! Kısa ve net olun. Hayat da böyle zaten! 16 Çocukla çocuk olmayın; eski köye yeni adet getirmeyin. 17 Dayak belki de cennetten çıkmadır! Bunu ihmal etmeyin ve ihtimal olarak hep bir yerde dursun! 18 Zekâyı, yetenekliliği ve etkiyi, olgunlukla karıştırın! Ve ayrıca onun hep en zeki olduğunu düşünün. Zeka testleri yaptırın, onu yüceltin! 19 Hayatında henüz hiç yaşamadığı sorunların çözümlerini ona en kısa zamanda belletin. Belletin ki, benzer bir sorunla karşılaştığında düşünüp çözüm bulmasın. 20 Çocuğu pek bir fanatik yetiştirin. Her konuda! İnancı, dili, ırkı, ülkesi, tuttuğu takımı, hep fanatik şekilde savunsun. Fanatik olsun! 21 İyi ve kötüyü, mutluluğu, insanı, anlamı öğretmeyin! Nasıl olsa hayat bir yolculuk bir yerlerde öğrenir değil mi? 22 En sevdiğiniz şey çocuğunuz ama onun için gelişmeyin. Öğrenmeyin. Okumayın! 23 Tüm başarı ve başarısızlıklarını arkadaşları ile karşılaştırın. 24 Evde hep olumsuz olun! Hayata karşı, dünyaya dair, geleceğe dair hep olumsuz olun ki çocuğun ayağa kalkacak hali kalmasın! 25 Hayatı tanımasın, okumasın, sergi gezmesin! Sanat, kültür ne ki, siz onun için en doğrusunu biliyorsunuz, sınav kazanmalı
ÇOKTAN SEÇMELİ BİR HAYAT YAŞIYORLAR
Zuhal Gürçimen, eğitim danışmanlık şirketi faaliyetleri öncesinde Koç Holding, Reebok ve 18 yıl Eczacıbaşı Beiersdorf Kozmetik şirketinin de aralarında bulunduğu kurumsal dünyada 22 yılı aşkın süreyle çalıştı. Ergenlerle ilgili çalışmaları bulunan Zuhal Gürçimen sorularımı şöyle yanıtladı: - Yeni ergenlerin eskilerden farkı nedir? - En temel fark aralığın çok genişlemesi. Yeni dönem ergenlik, 10-24 yaş arası olarak tahmin ediliyor. Teknolojinin yaşamlarımızdaki yerinin hızla artması, insanın artık bebeklikten itibaren yepyeni bir sistem içinde büyümesi, potansiyelimize ve yapabilme kabiliyetinde olduğumuz durumlara da yeni boyutlar getirdi. Geç sona eren ergenlik dönemi toplumdaki rolleri de etkiledi. - Nasıl bir davranış biçimi geliştirmek gerekiyor? - Karşımızda çocuk olmadığını kabul ederek başlamak gerekiyor. İçine doğdukları teknoloji sayesinde öğrenme sisteminin ve yapılan işin bir parçası olarak hissetmeleri onlar için çok önemli. Meraklı ancak bunu kendi istediği noktalarda hayata geçiren, önceliklerini 'benliğinden' yana kullanan gençleri sorumluluk alabilecekleri alanlara yönlendirmek gerekiyor. - Nasıl bir iletişim dili kullanmalı? - Yargılayıcı olmayan. Konuşmadan önce dinleyen. Hatalar ve sorunlar olduğunda suçlamak yerine ortak çözüm üzerinde düşünmeyi öğreten bir iletişim dili kurmak gerekiyor. Bu dil, o genç büyüdüğünde, arkadaşlık ilişkilerinden iş yaşamındaki başarısına kadar pek çok konuda örnek alabileceği bir hazine olarak yanına kalıyor. Sürekli savunmada kalmak zorunda olan, sen diliyle suçlanarak hatalarından öğrenme fırsatı verilmeyen insanların mutluluğu sadece somut başarılara bağlanmış olarak kalıyor. - Ailelerin en büyük hataları neler? - Mesele başarılı insan mı? Mutlu insan mı? Yoksa hepsine sahip olanı mı yetiştirmek? Yetiştirmek tek taraflı, ebeveynden gence doğru yürütülen bir eylem mi sadece? Bu soruların cevaplarını çocuk sahibi olan herkesin düşünmesi gerekiyor. Bütün ihtiyaçları ailesi tarafından belirlenen ve karşılanan gençler adeta önlerine konan çoktan seçmeli bir hayatı yaşamış oluyor. Kısıtlı ve ailenin belirlediği şıkların yer aldığı bir çoktan seçmeden bahsediyoruz. Hata kültüründen beslenmeden büyütülen gençler mutluluğu kağıt üstündeki başarılara bağladığında buna uyum sağlayamayan genç uzaklaşmayı tercih ediyor. Ya da tam tersi hırsı ve hedefi bu başarıya odaklı kaldığında yaşamdaki en önemli konu bir başkasını geride bırakma çabasında yaşamaya başlıyor
NASIL DESTEK OLURSUNUZ?
Olumlu davranışları desteklemek: Ödül ve cezaya destek olmak gerekir. Süreçte ödüllendirmenin cezalandırmaya göre daha işlevsel olduğunu biliyoruz. Risk almasına yardımcı olmak: Ergenlik çağındaki çocukların yeni ve farklı deneyimleri yaşamaları ve yetişkin hayata daha kolay uyum sağlamalarına yardımcı olacaktır. Sağlıklı karar vermelerini sağlamak: Onların yerine karar almak değil de, alacakları kararları onlarla birlikte adım adım irdeleyerek destek olmak önemli olan. Sınırları çizmek: Salt ebeveyn istekleri doğrultusunda ilişki kurmak doğru değil. Mantığını anlatarak sınırlar çizmek önemli. Çocuğunuzun davranışlarına odaklanın: Doğru davranışlarına odaklanın ve doğru davranış gördüğünüzde onaylayarak onda olumlu tutumlar geliştirin. Çocuğunuzla vakit geçirin, samimi olun: Çocuğunuzla 'gerçek' vakit geçirin, kaliteli vakit geçirin. Bu en değerli hediyedir. Gerçek bir güven duygusu böyle oluşur. Onu dinleyin: Çocuğunuzun arkadaşları ile vakit geçirebilmesine olanak sağlayın. Ve en önemlisi çocuğunuzu dinleyin...
