İstiklal Marşı'ndaki "Bastığın yerleri toprak diye geçme tanı/ Düşün altında binlerce kefensiz yatanı" dizeleri belki de en çok Çanakkale'yi gezerken anlam kazanır. Savaş alanını dolaşırken, Çanakkale Savaşları'na dair aklınızda ne varsa, hücum eder üzerinize ve işte o an o toprağın tarihsel ağırlığını hissedersiniz. Çünkü bastığınız yerin altında neyin olduğunu bilemediğiniz topraklardır burası. Bir konserve kutusu kalıntısı, mermi ya da şarapnel parçasının ayağınıza takılması olağandır ya da gerçekten Mehmet Akif'in yazdığı gibi farkında olmadan bir şehit mezarı üzerinde duruyor olabilirsiniz... Albayraksırtı'nı dolaşırken ağaçların arasında kalmış tarla görünümlü arazinin bir şehitlik olduğunu anlamak zor. Ama öyle, burası tespit edildiği kadarıyla, en az 1238 şehidin yattığı yer. Süngübayırı'ndaki şehit alanı için de aynı şey söz konusu. Burada da 250 Mehmetçik yatıyor. Kılıçdere 1 ve Kılıçdere 2 şehitliklerindeyse kaç askerin mezarı var tespit edilmeye çalışılıyor. Bu yıl içinde bu dört şehitlik gün yüzüne çıkartılıp ziyarete açılacak. Aslında bu şehitlikler yeni bulunan 25 şehitliğin ihyasıyla ilgili yürütülen bir projenin parçası. Önümüzdeki günlerde yerleri tespit edilen diğer 21 şehitlik de düzenlenip ziyarete açılacak.
Peki bunca yıl sonra Çanakkale'de nasıl yeni şehit mezarlıkları keşfedildi? Anlatalım. Çanakkale Savaşları başlamadan önce Mehmet Şevki Paşa, Gelibolu Yarımadası'nın 1/25.000 ölçekli Çanakkale Tahkimat Haritası'nı çıkarır. Savaş boyunca askerlerin çok işine yarayacak askeri bir haritadır bu. Deniz ve kara savaşları sonucu İtilaf Devletleri, Çanakkale'yi geçemeyip geldikleri gibi ülkelerine geri gittikten sonra Mehmet Şevki Paşa tekrar Çanakkale'nin yolunu tutar. Savaş alanını sıcağı sıcağına gezip savaş öncesi yaptığı harita üzerine şehitlikleri, siperleri, anıtları, karargahları, işaretleyerek adeta savaşın nasıl gerçekleştiğini harita üzerinde kayıt altına alır. Bu haritanın kıymeti pek bilinmez. Ta ki 2000'li yıllara kadar. Yapılan araştırmalar sonucu değeri anlaşılan ve tekrar gün yüzüne çıkartılan bu harita, Çanakkale Savaşları için bir bilgi kaynağıdır. O güne kadar bilinmeyen şehitliklerin varlığından da bu sayede haberdar olunur. Mehmet Şevki Paşa, savaş sırasında şehit askerlerin gömüldüğü noktaları şehitlik olarak işaretlemiştir. Haritada 33 şehitlik yeri vardır. Bunlardan yedisi Kireçtepe Jandarma, Kesikdere, Çataldere, Karayörük Deresi, Kocadere Hastane, Şahindere ve Sargıdere şehitlikleri zaman içerisinde anıtlar dikilerek ihya edilir ama diğerlerinin yeri bilinmiyordu. 2014 yılında kurulan Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı, beş yıl önce Çanakkale Tahkimat Haritası'nı yeniden masaya yatırdı. Harita üzerinde şehitlik olarak işaretlenen bölgeleri incelemeye ve koordinatlarını tespit etmeye çalıştı. Tespit edilen arazilerde jeoradar çalışması yapıldı ve böylece savaşın üzerinden yaklaşık bir asır geçtikten sonra 25 bilinmeyen şehitliğin yeri tespit edildi. İşte başkanlık, o şehitliklerin ihya edilmesi için harı harıl çalışmalar yürütüyor bir süredir.
TORUNLARINI BEKLİYORUZ
Bu dört şehitlikte şimdilik toplam 1488 askerin naaşı tespit edildi. Bu askerlerin 27. Piyade Alayı, 72. Piyade Alayı, 77. Piyade Alayı, 33 Piyade Alayı, 48 Piyade Alayı, 63. Piyade Alayı, 57. Piyade Alayı, 64. Piyade Alayı, 18. Piyade Alayı, 10. Piyade Alayı'nda görev yapan vatan evlatları olduğu düşünülüyor. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanı İsmail Kaşdemir "Çanakkale Savaşları, 1. Dünya Savaşı'nın seyrini değiştirdiği gibi bizim de Kurtuluş Savaşı'nın önsözünü yazdığımız özel bir yer. Dünyanın dört bir yanından insanlar burada savaştı. Binlerce insan burada şehit oldu. Yıllarca korunduğu için dünyanın en iyi korunan savaş alanı olarak kaldı burası. Biz de bu alanı, tarihsel değerine ve ağırlığına uygun olarak ihya etmeye çalışıyoruz. Bunun için büyük bir proje başlattık. Bu proje kapsamında 25 yeni şehitlik tespit edildi. Bu yıl dördünü ziyarete açacağız. Ayrıca tarihi kaleleri, tabyaları restore ediyoruz. Yeni müzeler açılıyor. Böylece kısa zaman içerisinde burayı açık hava savaş müzesi haline getirmek istiyoruz ve 100 yıl önce burada savaşanların torunlarını 100 yıl sonra Çanakkale'de neler yaşanmış anlasınlar diye Çanakkale'ye davet ediyoruz" diyor. Kaşdemir'in bahsettiği büyük proje parça parça hayata geçiriliyor aslında. Şimdiye kadar Kilitbahir Müze Kalesi, Atatürk Evi Müzesi, Anadolu Hamidiye Tabyası restore edildi. Bu tabyada bir müze açıldı. 1915 Askeri Hastane Hilal-i Ahmer'in canlandırması yapıldı. Tarihi alanda dokuz ayrı bölgede bulunan 15 kitabenin bakım ve onarımı tamamlandı. Seddülbahir Kalesi restorasyonu ise devam ediyor. Bigalı Kalesi'nin restorasyonu içinse çalışmalar başladı. Planlar arasında savaşta kullanılan siperlerin restorasyonu ve canlandırılması, Şehitler Abidesi Camii yapımına başlanması, Namazgah Tabyası'nın ve Mecidiye Tabyası'nın restore edilmesi var.
BALKANLAR'DAN ORTADOĞU'YA HER YERDEN İNSAN ÇANAKKALE'DE SAVAŞTI
1. Dünya Savaşı başlayınca Balkanlar'dan Ortadoğu'ya kadar Osmanlı İmparatorluğu içerisindeki her yerden asker Çanakkale'ye savaşmaya geldi. Hatta imparatorluk sınırları dışında kalan bölgelerden bile gönüllü katılımlar olduğu zaman içerisinde ortaya çıktı. Şehitlerin hangi bölgelerden geldiğini ise yukarıda fotoğraftan anlamak mümkün.
HER YIL 2.5 MİLYON KİŞİ ZİYARET EDİYOR
Çanakkale Savaş Alanı her daim ziyaretçi akınına uğrayan bir yer. Özellikle son 10-15 yılda Türkiye'nin ve dünyanın her yerinden insan geliyor buraya. Yılda yaklaşık 2.5 milyon insanın ziyaret ettiğini söylüyor yetkililer. Fakat savaş alanında yapılan çalışmalar sonucunda ziyaretçi sayısının artırılması hedefleniyor. Hedef de yılda 4 milyon ziyaretçi. Ziyaretçiler ağırlıklı olarak bir günlük turları tercih ediyor. Peki bir günlük Çanakkale turuyla savaş alanında nereleri ziyaret edebilirsiniz.
ÇANAKKALE DESTANI TANITIM MERKEZİ:
2012'de açılan 12 salonlu bu müzede adeta savaşın bir simülasyonu yaşatılıyor. Her salonda savaşın bir evresi ele alınıyor. Geziye ilk olarak buradan başlayarak bir zaman yolculuğuna çıkıp 1915'teki o destanın nasıl yazıldığını daha iyi anlayabilirsiniz.
57. PİYADE ALAYI ŞEHİTLİĞİ:
Yarbay Hüseyin Avni Bey tarafından kumanda edilen 57. Piyade Alayı, 25 Nisan'daki çıkarma gününde Arıburnu Cephesi'nde ilerleyen Anzak askerlerini ilk karşılayan ve geri püskürten Türk kuvvetleridir. Kabatepe- Conkbayırı yolu kenarında, Kılıçbayır'ın güney ucunda 1992'de inşa edilen bu şehitlik, 57. Piyade Alayı'daki kahramanların anısına yapılır. Gerçek şehitlikse Bomba Sırtı'nın güney ucunda, Çataldere Vadisi'nin içinde bulunuyor.
ANZAK KOYU:
Anzakların Kara Savaşı'nda ilk çıktıkları nokta burası. Bunun için Anzak Koyu olarak adlandırılır. 25 Nisan'daki Anzak Günü'nde dedeleri Çanakkale'de savaşan Yeni Zelanda ve Avustralyalılar onları bu koyda anıyorlar.
ÇANAKKALE ŞEHİTLER ABİDESİ:
Gelibolu Yarımadası'nın en çok ziyaret edilen ziyaret noktası Şehitler Abidesi'dir. Şehitlikte, Çanakkale Savaşları'nda şehit düşen ve bugüne kadar isimleri tespit edilebilen 59 bin 408 şehidin ismi yazıyor. Yapımına 1954'te başlanan, ancak 21 Ağustos 1960'ta ziyarete açılan Çanakkale Şehitler Abidesi, mimarı Doğan Erginbaş'ın ifadesiyle "Tüm coğrafyalardan gelen şehitlerimizin toplu bir şekilde göğe yükselişini" temsil ediyor. Uzaktan bakıldığı zaman da Mehmetçiğin M harfini görecek şekilde tasarlanmıştır.
CONKBAYIRI ATATÜRK ZAFER
ANITI: Anafartalar Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal'in 10 Ağustos 1915 tarihinde yönettiği ve savaşın kırılma noktalarından biri olan Conkbayırı Taarruzu anısına 1993'te dikilir bu anıt. Burada Mustafa Kemal'in o ünlü fotoğraftaki gözetleme yeri de bulunur.
MEHMET ÇAVUŞ ANITI:
Mehmet Çavuş'un 25 eriyle Kara Savaşı'nın başladığı günlerdeki direnişi dillere destandır. Cephaneleri bittikten sonra bile düşman kuvvetlerine karşı olağanüstü bir direniş gösterirler. Bu yüzden bu tepeye Cesaret Tepe adı verilir. Ki bu tepe savaş boyunca stratejik önemi olan bir yerdir. Mehmet Çavuş'un direnişi 1919 yılında yapılan anıtla onurlandırılır.
KOCADERE HASTANE ŞEHİTLİĞİ:
Kocadere köyünün yaklaşık 1.5 km kadar güneybatısında, yer alan şehitlik, 1915'te oluşturulur. Savaş sırasında önce sargı yeri sonra da sahra hastanesinin kurulduğu bu bölgede yer alan şehitlikte, 2 bin vatan evladı yatıyor. Şehitlerden isimleri tespit edilebilenlerin sayısı ise bin 353'tür. Mehmet Şevki Paşa'nın haritasında 16 numaralı paftada işaretli olan hastane şehitliği 2005'te Orman Bakanlığı tarafından ihya edilir.
SEYİT ONBAŞI HEYKELİ:
18 Mart Deniz Savaşı'nda, Rumeli Mecidiye Tabyası'nda topa mermi taşıyan vincin parçalanmasına rağmen yaklaşık 276 kiloluk mermiyi kaldırıp topa süren ve yaptığı atışla Ocean Savaş Gemisi vuran Seyit Onbaşı anısına yapılan heykel alanın en çok ziyaret edilen yerlerinden biridir.
YAHYA ÇAVUŞ ŞEHİTLİĞİ:
Yahya Çavuş, 25 Nisan'da Ertuğrul Koyu'nda çıkarma yapan düşman kuvvetlerine karşı, birliğindeki 63 askerle direnerek İngilizlerin planlarını altüst eder. 1992'de bu direniş ve burada şehit olan askerlerin anısına şehitlik yapılır.
MAJESTİC SAVAŞ GEMİSİ VE DİĞER BATIKLAR ZİYARETE AÇILACAK
"27 Mayıs sabahı durum değerlendirmesi yapmak amacıyla ilk kez yeniden periskopumu çıkardığımda, (Saat 06.30'a geliyordu) oldukça çok sayıda küçük gözetleme ve yük gemisi gördüm. Birden bir sürü deniz taşıtının üstünden bir savaş gemisinin görkemli bir biçimde yükselen gri direkleri göründü. Biçimine göre gemi, bu sularda bulunan Majestic olmalıydı. Birçok kez, torpidomu İngilizlerin bedenine gömmek için çevredeki gemilerle ileri geri gidip gelmeme rağmen, hiçbir boşluk bulamadım. Bir kez daha bu arı kovanı boyunca ilerlerken sonunda bir boşluk gördüm. En fazla 20 metre. Fakat denemeliydim. Elektrikli düğmeye bastım. Denizaltı sarsıldı, torpido fırlamıştı. Yeri göğü sarsan bir patlama." İngiliz Donanması'nın en kıdemli savaş gemilerinden olan Majestic'in batırılışını, U21 denizaltısının Alman komutanı Yüzbaşı Otto Hersing böyle anlatıyor. O patlamadan sonra Majestic boğazın serin sularına gömüldü ve batırılan 25 gemi gibi yıllardır denizin altında yatıyor. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı'nın projeleri arasında bu batık gemileri ziyarete açmak da var.
Proje kapsamında ilk seçilen batıksa Majestic. İki ve üç yıldızlı dalgıçların ziyaretine açık olacak gemi şimdilerde patlamamış bombalarından arındırılıyor. Tabii burayı ziyaret etmek için illa dalgıç olmak gerekmiyor. Çünkü sualtı kameralarından elde edilecek görüntüler, yeni kurulacak ve Çanakkale Deniz Savaşları'nın nasıl yaşandığını anlatacak müzede yayınlanacak. Majestic'ten sonraysa diğer batıklar ziyarete açılacak. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanı İsmail Kaşdemir, "Çanakkale'de hep Kara Savaşı anlatılır. Ama bir de 18 Mart Deniz Savaşı var. Onu da anlatmamız gerek. Dünyanın en iyi donanmasına burada geçit verilmedi. 25 gemi batırıldı. İşte bir müze kurarak ve batıkları ziyarete açarak Deniz Savaşı'nı da anlatmak istiyoruz" diyor.
