Bir şehre odaklanan romanlar, filmler her daim ilgi görür. Bu ilginin bir sebebi bilmediğiniz, hakkında çok fikir sahibi olmadığınız şehirler hakkında bu tür eserlerin bize kılavuzluk etmesi. Genç bir edebiyatsever olan Ayşenur Göğebakan hem edebiyat tarihimizde hem de Türkiye'de bizi yolculuğa çıkaran bir roman haritası hazırladı. Her şehri mesken tutan bir romanı ele alan çalışmasını da www. turkiyeromanharitasi.com sitesinde yayınladı. Romanların tek tek incelemesinin de yer aldığı harita büyük ilgi görüyor.
MEŞAKKATLİ BİR SÜREÇ
Göğebakan sıkı bir edebiyat düşkünü. Michigan Üniversitesi'nin sanal kütüphanesinde, 1950'li 60'lı yıllarda Amerika için yapılmış roman haritalarıyla karşılaşmış ve Türkiye için neden böyle bir harita hazırlanmasın ki diyerek başlamış çalışmaya... Sonrası uzun, meşakkatli bir hazırlık süreci. Göğebakan "Haritadaki romanların bir özü ve edebiyat tarihi açısından bir önemi olsun istedim. Dolayısıyla kendi zevklerim ve tercihlerimden çok, edebiyat tarihçilerinin, eleştirmenlerin rehberliğinde ilerledim. Cevdet Kudret, Tahir Alangu, Rauf Mutluay, Asım Bezirci, Fethi Naci, Şükran Kurdakul gibi isimlerin derlemelerinden, antolojilerinden yararlandım. Ayrıca Ramazan Kaplan'ın Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy isimli çalışması sıklıkla başvurduğum bir kaynak oldu" diyor.
YAŞAR KEMAL Mİ ORHAN KEMAL Mİ?
Malum bazı şehirleri anlatan birçok roman var. Göğebakan böyle durumlarda haritada başka bir şehirde yer almayan yazarların lehine inisiyatif kullandığını söylüyor: "Adana'da tercih yapmak çok zordu. Bir yandan Yaşar Kemal öbür yandan Orhan Kemal var. Ama Yaşar Kemal'i Ağrı'ya yerleştirdiğim için Adana için Orhan Kemal'i seçtim. Bu nedenle çok da tepki aldım, İnce Memed neden yok diye. Fakat kolektif bir şekilde İnce Memed'i Osmaniye'ye yerleştirebileceğimize karar verdik, dolayısıyla artık haritada İnce Memed de var! Kars için yine zor bir tercih yapmak zorunda kaldım, bir yanda fazlasıyla popüler Orhan Pamuk'un Kar'ı, öbür yanda Kars'ta doğmuş, büyümüş ve hak ettiği değeri gördüğüne inanmadığım Ümit Kaftancıoğlu'nun Yelatan'ı vardı; belki vesile olurum duyulmasına, bilinmesine diye Yelatan'ı tercih ettim." Her araştırma, araştırma yapanı bile şaşırtacak keşiflere gebedir. Peki Göğebakan nelere şaşırdı derseniz, anlatıyor: "Yozgat'a çok şaşırdım, Yozgat roman açısından çok zengin bir kent. Ben bir doru atının ağzından anlatılmış olduğu için Yılkı Atı'nı tercih ettim ama Abbas Sayar'ın Can Şenliği, Dik Bayır, Çelo gibi romanları da Yozgat'ta geçiyor. Ayrıca Yusuf Ziya Bahadınlı'nın Bahadın'ı anlattığı kitapları Güllüceli Kazım ve Güllüce'yi Sel Aldı da Yozgat'ı mekan edinmiş. Doğu Karadeniz'de özellikle Artvin'de roman bulamamak yine şaşırtıcıydı. Trakya hem Balkanlar'a ait olmasıyla hem kozmopolitliğiyle, birçok Balkan göçmenini barındırmasıyla bir romanın sahne almasına çok müsait bir bölge ama bu konuları inceleyen bir romana, en azından ben rastlamadım." Göğebakan haritayı www.turkiyeromanharitasi. com'da paylaştığında 52 il ve 52 roman vardı. Ama şu an 61 ille ilgili kitap var. Yani harita sürekli güncelleniyor. Hedef 81 şehri 81 romanla ilişkilendirmek. Tabii o illerle ilgili roman yazılmışsa... Göğebakan site üzerinden kendisine ulaşan insanların önerileriyle haritaya eklemeler yaptığını söylüyor: "Bu işe başlarken 'bu benim haritam'dan çok kolektif bir çabayla gelişmesini istiyordum. Zira ben tek bir insanım, atladığım, görmediğim, unuttuğum kitaplar olabilir; ki olmuş da. Mesela birçok insan Trabzon için Nazan Bekiroğlu'nun Nar Ağacı'nı önermişti, onu koydum" diyor. Dedik ya harita büyük bir ilgiyle karşılandı. Bu ilgi Göğebakan'ı da şaşırtmış. Göğebakan "Bizim insanımızın az okuduğundan şikayet edilir, ama haritanın gördüğü takdir, doğru yönlendirildiğinde edebiyata ilgi duyan insan sayısının hiç de az olmadığına beni ikna etti" diyor.
İSTANBUL TÜRK ROMANININ MERKEZİNDE
Türk edebiyatında en çok İstanbul'u mesken tutan roman var desek bu şaşırtıcı olmaz. Göğebakan bunun normal olduğunu söylüyor: "Türk romanı İstanbul'da başlamış, şekillenmiş. Edebiyat çevrelerinin İstanbul'da konuşlanışı, yayınevlerinin, gazetelerin, matbaaların İstanbul'da olması belirlemiş sanırım bu durumu. Anadolu'yu daha çok Milli Mücadele ve erken cumhuriyet anlatıları ve sonrasında köy romanında görüyoruz."
İL İL ROMANLAR
ADANA: Bereketli Topraklar Üzerinde (Orhan Kemal) / AFYON: Alinin Biri (Fahri Erdinç) / AĞRI: Mahmudo ile Hazel (Ömer Polat) / ANKARA: Ankara (Yakup Kadri Karaosmanoğlu) / ANTALYA: Karabibik (Nabizâde Nâzım) / AYDIN: Bir Karış Toprak (Samim Kocagöz) / BALIKESİR: Kuyucaklı Yusuf (Sabahattin Ali) / BİLECİK: Devlet Ana (Kemal Tahir) / BİTLİS: Niç (Bünyamin Hazar) / BOLU: Çıkrıklar Durunca (Sadri Ertem) / BURDUR: Yılanların Öcü (Fakir Baykurt) / BURSA: Çalıkuşu (Reşat Nuri Güntekin) / ÇANAKKALE: Uzun Beyaz Bulut Gelibolu (Buket Uzuner) / ÇANKIRI: Sağırdere (Kemal Tahir) / ÇORUM: Rahmet Yolları Kesti (Kemal Tahir) / DENİZLİ: Kuşlar Yasına Gider (Hasan Ali Toptaş) / DİYARBAKIR: Masalını Yitiren Dev (Adnan Binyazar). / ELAZIĞ: Yukarışehir (Şemsettin Ünlü) / ERZİNCAN: Köprü (Ayşe Kulin) / ERZURUM: 47'liler (Füruzan) / ESKİŞEHİR: Yaban (Yakup Kadri Karaosmanoğlu) / GAZİANTEP: Gemileri Yakmak (Yusuf Ziya Bahadınlı) / HAKKARİ: O (Ferit Edgü) / HATAY: Çete (Refik Halit Karay) / İSTANBUL: Huzur (Ahmet Hamdi Tanpınar) / İZMİR: Denizin Çağırışı (Kemal Bilbaşar) / KAHRAMANMARAŞ: Fırtına (Jale Sancak) / KARS: Yelatan (Ümit Kaftancıoğlu) / KASTAMONU: Yıldız Karayel (Rıfat Ilgaz) / KAYSERİ: Acemiler (Erhan Bener) / KIRKLARELİ: Bıyık Söylencesi (Tahsin Yücel) / KOCAELİ: Sessiz Ev (Orhan Pamuk) / KONYA: Küçük Ağa (Tarık Buğra) / MALATYA: Namuscular (Kemal Tahir) / MANİSA: Anayurt Oteli (Yusuf Atılgan) / MARDİN: Tüfekliler (Ümit Kaftancıoğlu) / MUĞLA: Aganta Burina Burinata (Halikarnas Balıkçısı) / NEVŞEHİR: Unutkan Ayna (Gürsel Korat) / NİĞDE: Küçük Paşa (Ebubekir Hazım Tepeyran) / ORDU: Çıplak ve Yalnız (Hamdi Koç) / SAKARYA: Sarduvan (Faik Baysal) / SAMSUN: Savaş ve Açlar (Hasan İzzet Dinamo) / SİİRT: Sürgün (Behzat Ay) / SİVAS: Ateş ve Kuğu (Burhan Günel) / TEKİRDAĞ: Ağlayan Dağ Susan Nehir (Ayşegül Devecioğlu) / TUNCELİ: Cemo (Kemal Bilbaşar) / TRABZON: Nar Ağacı (Nazan Bekiroğlu) / ŞANLIURFA: Eşkıya Kuza (Osman Şahin) / UŞAK: Toz Duman İçinde (Talip Apaydın) / VAN: Mihman (Akif Kurtuluş) / YOZGAT: Yılkı Atı (Abbas Sayar) / ZONGULDAK: Yanartaş (Mehmet Seyda) / AKSARAY: Bizim Köy (Mahmut Makal) / BAYBURT: Komünist İmam (Hasan Kıyafet) / BARTIN: Yeşil Gölge (Kemal Bilbaşar) / ARDAHAN: Kanlıderenin Kurtları (Dursun Akçam) / IĞDIR: Ağrı Dağı Efsanesi (Yaşar Kemal) / OSMANİYE: İnce Memed (Yaşar Kemal) / DÜZCE: Karadeniz'in Kıyıcığında (Rıfat Ilgaz)
