Muhabirinizin ilk gençlik yılları... O dönemlerden bugüne yadigar müzisyen bir arkadaş. Aklınıza gelebilecek her türlü mağazaya girip fiyat soramaması ve alışveriş yapamamasıyla ünlü. Beğendiği, uzun uzun vitrine bakıp almak istediği bir ayakkabı mı var, biz giriyoruz devreye. Çünkü kendisinde utangaçlık had safhada. İçeri girip fiyat soramıyor. Diyelim ki zar zor, bütün gücünü kuvvetini, cesaretini(!) topladı ve girdi içeriye -pazarlık hak getire- sırf tezgahtara ayıp olmasın diye istemediği bir ürünü alıp çıkıyor. O yüzden bizden rica ediyor genelde, mağazaya girmeden "Şunun fiyatını sorar mısınız" diye. Sonraki aşamada güvenlik koridorunu kurup, kendisini içeri buyur ediyoruz ve sıkı gözetimimiz altında alacağı ürünü deniyor. Kendisi hiçbir mağaza görevlisiyle muhatap olmuyor, parayı da biz takdim ediyoruz kasiyere ondan alıp. Bu arada yakın çevresinde ise şen şakrak biri kendisi! Bahsettiğimiz arkadaş şimdi kerli ferli bir iş insanı. Ama durum hâlâ aynı. Şimdi eşi yapıyor onun yerine alışverişleri. Elimize öyle bir doktora tezi geçti ki, tam da bu durumu anlatıyor. İşin uzmanı akademisyenler, Türkiye'nin Utangaçlık Haritası'nı çıkarmışlar. Hem de start noktaları bizim örnekte olduğu gibi 'utangaç müşteri' profili. Aslında, bir nevi pazarlama ve ekonomi ilminden yola çıkıp bu coğrafyanın utangaçlık verilerine ulaşmışlar. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Yönetim ve Organizasyon Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Oğuzhan Aydın'ın doktora tezinden bahsediyoruz. Tezin tam ve uzun adı: Utangaç Tüketici Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Tüketici Karar Verme Tarzlarına Etkisi. Tezin danışman hocası da aynı üniversitenin Yönetim Bilişim Sistemleri bölümünden Prof. Dr. Selçuk Burak Haşıloğlu. Araştırmanın sahibi Dr. Oğuzhan Aydın, bir meslektaşından dinlediği bir anekdotla başlamış çalışmaya. Fitili arkadaşından duydukları ateşlemiş: "Bir meslektaşımız, ürün iadesi için arkadaşının ayna karşısında mağazada söyleyeceklerinin provasını yaptığını anlattı. " Dedik ya, Aydın'ın yola çıkış nedeni tüketici davranışlarını incelemekmiş aslında. Ama konu utangaçlık olduğunda teze yardımcı olan sosyolog ve psikologlar da olmuş. O yüzden ortaya çıkan sonuçlar, bir insanın sadece alışverişte utangaç olmayacağını, bunun bir kişilik meselesi olduğunu da ortaya koymuş. "Her şey yakın çevremizdeki insanların yakınmalarına kulak vermemizle başladı. İnsanlar, en çok satış personellerinin kendilerini mağazada adım adım takip etmelerinden rahatsız. Tüketicilerin satın alma niyeti olsa dahi satış danışmanlarının bu tarz yaklaşımı, tüketicileri mağazadan kaçırmaya yetiyor. Benzer yaklaşımları, kalite algısı yüksek mağazalarda da görebiliyoruz. Israrcı satış danışmanlarının bu tutumu sadece utangaç tüketicileri değil aynı zamanda utangaç olmayan tüketicileri de rahatsız ediyor. " Şimdi sonuçlara gelelim. Aydın, Türkiye genelinde 4336 katılımcıya ulaşmış. Ülkenin her bölgesinde saha sorumluları görev almış. Araştırmanın maddi boyutunu Pamukkale Üniversitesi üstlenmiş. Ordu, Giresun, Trabzon, Artvin ve Gümüşhane'de yapılan çalışmanın sonuçlarına göre Doğu Karadeniz yüzde 37'lik oranla Türkiye'nin en utangaç bölgesi. Utangaçlık konusunda en rahat olan, başka bir deyişle utangaçlık dozu en düşük bölge ise, yüzde 24.75'lik oranla Batı Marmara. Araştırmanın psikoloji konusundaki danışmanının da Doç. Dr. Hülya Şahin Baltacı olduğunu belirtelim. Dr. Oğuzhan Aydın'ın ilginç tespitleri var: "Aslında utangaçlık düzeyinin doğudan batıya doğuya gidildikçe düşmesi bizim açımızdan son derce çarpıcı bir sonuç. Çıkan bu sonucu tek bir değişkene bağlamak oldukça zor. Fakat şunu rahatlıkla söyleyebilirim ki Türkiye Batı ve Doğu kültürünün ahenkle buluştuğu eşsiz bir ülke. Utangaçlık düzeyinin batıya doğru gidildikçe düşmesi batılılaşmayla ilişkili olabilir. Eğitim düzeyi, gelir seviyesi, bölgenin gelişmişlik düzeyi, sosyo-kültürel birikim ve sosyoekonomik yapı gibi son derece önemli değişkenlerin ayrı ayrı utangaçlıkla beraber ele alınması gerekir."
PSİKOLOG AYHAN ALTAŞ
Tüm duyguların bir amacı ve önemi var
Kaygımı Tanıyorum kitabının yazarı Psikolog Ayhan Altaş utangaçlık araştırmasını bizim için yorumladı:"Doğudan batıya doğru utanma duygusunun azalmasını şu bilgiyle açıklayabiliriz: Doğuda insanların birbirleri ile iletişim kurması batıya oranla daha azdır. Batıda insanlar daha farklı türden iletişim kurma durumunda oldukları için iletişim konusunda kendilerini geliştirirler. Kendilerini geliştirdikleri için özgüvenleri bu anlamda artmaktadır. Özgüveni iyi seviyede olan kişiler daha az utanırlar. Tabii utanmayı kültürel olarak da ele almak gerekir. Çünkü Doğu kültüründe utanmak olumlu bir durumdur. Hatta çekingen veya utangaç insanlara olumlu yaklaşılır. Bir insanın yüzünün kızarması doğuda terbiye olarak algılanırken batıda özgüven eksikliği olarak değerlendirilebilir. Biz psikologlara göre ise utanma dahil hayatımızda ortaya çıkan duyguların hepsinin bir amacı ve bir önemi var. Sağlıklı düzeyde yaşanan duygular hayatımızı kolaylaştırırken patolojik düzeyde yaşananlar hayatımızı yaşanmaz hale getirebiliyor."
DR. OĞUZHAN AYDIN
Batı'da böyle bir araştırma yapılmamış
"Batı kültüründe utangaçlık, bireyin üstesinden gelmesi gereken psikolojik bir problem olarak görülüyor. Doğu kültüründe ise utangaçlık, sanki bireylerde bulunması gereken bir meziyetmiş gibi algılanıyor. Bu bakış açısından olsa gerek utangaçlık, batı kültüründe tüketici davranışları açısından hemen hemen hiç ele alınmamış. Türkiye'de ise durum oldukça farklı. Türkiye, Batı ile Doğu kültürünün harmanlandığı bir ülke. Türkiye'de mahcubiyet, utanma, çekingenlik gibi duygulara sahip olmak güzel ahlakın bir göstergesi. Utangaçlıkla ilgili yapılan diğer araştırmalarda gördük ki; utangaçlık düzeyi İsrail'de oldukça düşük. Japonya'da ise utangaçlık düzeyi yüksek. Aslında bu araştırmalar son derece önemli."
BU SORULARA 'EVET' DEDİLER
Müşteriler üzerinden yapılan utangaçlık araştırmasında, sorulan ve 'evet' cevabının çoğunlukta olduğu sorular şöyle:
İyi tanımadığım kişilerle birlikteyken kendimi tedirgin hissederim.
Başkalarından herhangi bir konuda bilgi istemek bana zor geli.r
Başkaları ile birlikteyken konuşacak kendimi gergin hissederim.
Yetkili bir kişi ile konuşurken kendimi gergin hissederim.
Karşı cinsten kişilerle birlikteyken daha utangaç olurum.
Saatin kaç olduğunu başka birine soramam.
Fiyat etiketi olmayan ürünlerin fiyatını sormakta çekingenlik gösteririm.
Bomboş bir mağazaya girmekten çekinirim.
Para üstünü, ayıp olur diye, kasiyerin gözü önünde sayamam.
BÖLGELERE GÖRE DAĞILIM
12 bölgede, toplam 4 bin 337 kişi ile yapılan utangaçlık araştırmasının detaylı sonuçları şöyle: 1. Doğu Karadeniz: Yüzde 37 (Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin ve Gümüşhane) 2. Kuzeydoğu Anadolu: Yüzde 35 (Erzincan, Bayburt, Erzurum, Ardahan, Kars, Iğdır ve Ağrı) 3. Orta Anadolu: Yüzde 33,75 (Sivas, Yozgat, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Aksaray, Kayseri) 4. Güneydoğu Anadolu: Yüzde 33 (Gaziantep, Kilis, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Siirt, Şırnak) 5. Batı Anadolu: Yüzde 32,25 (Ankara, Konya, Karaman) 6. Ortadoğu Anadolu: Yüzde 31,25 (Malatya, Elazığ, Tunceli, Bingöl, Van, Muş, Bitlis, Hakkari) 7. Batı Karadeniz: Yüzde 31 (Zonguldak, Bartın, Karabük, Kastamonu, Çankırı, Çorum, Sinop, Samsun, Amasya, Tokat) 8. Akdeniz/Batı Akdeniz: Yüzde 29,71 Doğu Akdeniz: Yüzde 33,5 (Hatay, Osmaniye, Kahramanmaraş, Adana, Mersin, Antalya, Isparta, Burdur) 9. Ege: Yüzde 29,25 (İzmir, Manisa, Aydın, Muğla, Denizli, Kütahya, Uşak, Afyon) 10. İstanbul: Yüzde 29 11. Doğu Marmara: Yüzde 27,25 (Eskişehir, Bilecik, Bursa, Yalova, Sakarya, Kocaeli, Düzce, Bolu) 12. Batı Marmara: Yüzde 24,75 (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale, Balıkesir)
NE
ZAMAN HASTALIĞA DÖNÜŞÜR
Yaşam kaliteniz düştüyse.
Hayatınızın işlevselliği bozulduysa (günlük işlerinizi yapmakta zorlanma veya yapamama).
Kaçınma davranışı ortaya çıkıyorsa.
Hayatınızı o duyguya göre şekillendiriyorsanız.
Duygularınız hayatınızı yönetmeye başladıysa.
İnsanlardan ve sosyal faaliyetlerden uzaklaştıysanız.
Bu durum en az üç aydır hayatınızda ortaya çıkıyorsa uzmanlara göre bir psikolojik sorun yaşıyor olabilirsiniz. Ayrıntılı bir şekilde psikolojik değerlendirme almanızda yarar olacaktır.
