Tarihçe

1939 yılında muhtelif şirketleri millileştiren 3645 sayılı yasa ile İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel (İETT) İşletmeleri Umum Müdürlüğü adı altında bugünkü hüviyetine kavuştu. 1945 yılında Yedikule ve Kurbağalıdere havagazı fabrikaları ile bu fabrikaların beslediği İstanbul ve Anadolu havagazı dağıtım sistemleri İETT'ye devredilir. 1961'de işletmeye alınan Troleybüsler, 1984'e kadar İstanbullular'a hizmet verir. 1982 yılında çıkarılan bir yasa ile tüm elektrik hizmetleri, hak ve vecibeleriyle Türkiye Elektrik Kurumu'na (TEK) devredilir. Daha sonra 1993 yılında havagazı üretim ve dağıtım faaliyetleri sona erdirilir. Bugün yalnızca kent içi toplu ulaşım hizmeti sunan İETT; otobüs, tramvay ve tünel işletmeciliğinin yanında Özel Halk Otobüsleri ve İstanbul Otobüs AŞ'nin yönetim, yürütüm ve denetiminden sorumludur. İETT ayrıca İstanbul`daki raylı sistemlerin (Metro, Hafif Metro) bir bölümünün (Eminönü-Kabataş, Sultançiftliği-Edirnekapı, Edirnekapı-Topkapı, Otogar-Başakşehir) yapımını üstlenmiştir.

Tramvay
İstanbul kent içi ulaşımı 1869 yılında Dersaadet Tramvay Şirketi`nin kurulması ve Tünel Tesisleri`nin inşaasıyla başlar. 1871 yılında şirket atlı tramvay olarak dört hatta taşımacılığa başladı. Bu hatlar Azapkapı-Galata, Aksaray-Yedikule, Aksaray-Topkapı ve Eminönü-Aksaray idi ve ilk sene 4,5 milyon kişi taşındı. Daha sonraki yıllarda yenı hatlar eklenmiştir. Bu hatlarda 430 at, 45 tramvay arabası 1 metre hat genişliği olan demıryolunda çalışmaktaydı. 1912 yılında atlı tramvay bir yıl süreyle çalışmasına ara verdi çünkü Savunma Bakanlığı, Balkan Savaşı sırasında tüm atları cepheye gönderdi. Tramvay ağı 2 Şubat 1914 tarihinde Katenersiz tel ile elektrikli hale getirildi. 8 Haziran 1928 tarihinde Tramvay Üsküdar ve Kısıklı arasında çalışmaya başladı.1950'lere gelindiğinde, tramvay hatlarının uzunluğu 130 km'ye ulaşmıştı. 1956 yılında 56 hatta 270 tren ve 108 milyon yolcu ile zirve yıllarını yaşadı. 27 Mayıs ihtilali sonrası şehirdeki tramvay hizmeti kapanmaya başladı. Hatlar sökülerek yerine o günün şartlarında daha hızlı ve seri hareket edebilen motorlu taşıtların ilerleyebilecegi yollar inşaa edildi. Eski Tramvaylar 12 Ağustos 1961 yılına kadar kentin Avrupa yakasında ve 14 Kasım 1966 yılına kadar Asya tarafında hizmet vermeye devam etti.
Tramvayla aynı zamanda, Tünel inşaatı da başladı, Pera ve Galata arasındaki füniküler hat 30 Temmuz 1871tarihinde inşaatına başlandı. Füniküler 5 Aralık 1874'te, Londra metrosundan sonra dünyanın en eski ikinci metrosu olarak hizmete açıldı. Başlangıçta, sadece yük ve hayvan taşınan hatta, 17 Ocak 1875 günü, test çalışmaları tamamlandıktan sonra halka da açıldı. Bu hizmet halen devam etmektedir.


Otobüs
1871 yılından itibaren faaliyette olan Tramvay İşletmesi'ne destek olmak amacıyla Dersaadet Tramvay Şirketi`ne otobüs çalıştırma izni verilmesinin ardından 1926 yılında Fransa'dan 4 adet Renault-Scania marka otobüs satın alındı. Tramvay Şirketi'ne bağlı çalışan otobüslerden biri 2 Haziran 1927'de Beyazıt-Taksim hattında ilk seferini yaptı. Diğerleri de beş ay sonra Beyazıt-Fuatpapa-Mercan Yokuşu-Sultanhamam-Eski Postane-Eminönü güzergahında çalışmaya başladı. Bu hat daha sonra Karaköy'e kadar uzatıldı. İstanbul'un ilk otobüsleri tramvayların çıkmakta zorlandığı yokuşlarda hizmet vermeye başladı. Bunun için daha önce tramvay hangarı olarak kullanılan Bağlarbaşı deposu, otobüslerin bakım ve onarımları için 1928 yılında garaj haline getirildi.

Şirketin millileştirilmesi ve İETT`ye devri sırasında 3 adet otobüsü vardı. 1942 yılında 23 adet Gazoille White marka otobüs sipariş edildi, ancak bunlardan 9 adedi teslim alınabildi. Aynı yılın sonlarında Ticaret Ofisi tarafından, İsveç`ten 25 adet Scania-Vabis marka benzinli kamyon ithal edilerek İETT`ye tahsis edildi. 1943'ün Nisan ayında kamyondan bozma 15 otobüs, 1944 yılında ise 5 adet Scania-Vabis otobüs alınmasıyla birlikte 29 adetlik bir filo oluşturuldu. Bu filo 17 Ekim 1946 yılında Ankara Belediyesi'nin otobüs deposunda çıkan yangında yanan otobüslerin yerine Ankara`ya gönderildi.

Kısa bir süre sonra Belediye'nin girişimiyle 12 adet Twin Couch, 2 adet Chevrolet, 1 adet Fargo marka olmak üzere toplam 15 otobüslük bir filo oluşturuldu. Bu otobüsler 1955 yılına kadar hizmet verdi. 1960 yılına kadar da Skoda, Mercedes, Bussing ve Magirus gibi çeşitli markalarda otobüs alımları sürdü ve filodaki otobüs sayısı 525'e yükseldi. Bunu 1968 ve 1969 yıllarında alınan 300 adet Leyland marka otobüs takip etti. Otobüs alımları 1979-1980 yıllarında Mercedes-Benz, Magirus ve Ikarus'la; 1983-1984 yıllarında Man'la devam etti. 1993 yılında ilk çift katlı otobüsler, 1998 yılında çevre ve insan dostu yeşil otobüsler, 2006'da Euro III çevreci motora sahip klimalı ve alçak tabanlı otobüsler hizmete verildi. 2007 yılının ilk aylarında yeni çift katlı kırmızı otobüsler sefere başladı.

2007'nin Eylül ayında Metrobüs hizmet vermeye başladı. Bu hatta yüksek yolcu kapasiteli, klimalı, alçak tabanlı, özürlülerin ulaşımına elverişli otobüsler kullanılmaktadır.

İETT 2012 yılı sonu itibariyle bünyesinde 2,562 otobüs barındırmaktadır. Bu otobüsler solo, körüklü ve metrobüs tipinderdir. Bu otobüslerin markalarına göre dağılımları şu şikildedir: 207 MAN, 720 Ikarus, 1585 Mercedes ve 50 adet Phileas.[2] Ayrıca IETT kontrolündeki Özel halk otobüslerine ait 2701 adet otobüs vardır.

Elektrik
Türkiye'de ilk elektrik dağıtım işletmesi İstanbul'da hayata geçirilir. 1908 yılında II. Meşrutiyet'in ilanıyla gelişen modernizasyon hareketleri sırasında, Osmanlı İmpataratorluğu'nda yapılan araştırmalar sonucu İstanbul'da elektrik dağıtım imtiyazı, merkezi Peşte'de bulunan Ganz Anonim Şirketi'ne verilir. Daha sonra başka ortaklarla 1910 yılında Osmanlı Anonim Elektrik Şirketi'ne dönüşen yapı, birinci dünya savaşı ve sonrasında Silahtar'ta özellikle tramvaylar için elektrik üretmeye başlar. Cumhuriyet'in ilanıyla Ankara hükümeti; personelinin Türk vatandaşı olması, yatırım mecburiyeti ve hizmetin geliştirilmesi konularında ek anlaşmalar yaparak şirketi tanır. Özel Elektrik Şirketi, 31 Aralık 1937'de 11 milyon 500 bin Liraya kamulaştırılarak Nafıa Vekaleti'ne bağlı Elektrik İşleri Umum Müdürlüğü adını alır ve elektrik üretimi ve dağıtımından sorumlu olur.

16 Haziran 1939'da kurulan İETT İşletmeleri Umum Müdürlüğü, elektrik üretim ve dağıtım işini üstlenir. 1952 yılına kadar üretim ve dağıtımı bir arada yürüten İETT, bu tarihten sonra Etibank'tan cereyan almaya başlar. 1970 yılında Türkiye Elektrik Kurumu yasasıyla elektrik dağıtımından Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) sorumlu olur. 1982'de ise elektrik dağıtım hizmeti tamamen TEK'e devredilir.

Havagazı
İstanbul'da havagazı üretimine, ilk kez 1853 yılında Dolmabahçe Sarayı'nın aydınlatılması amacıyla başlanır. 1878'e kadar Yedikule'de, 1891'de Kadıköy'de yabancı sermayeli özel şirketlerce yürütülen üretim ve dağıtım işi birkaç el değiştirdikten sonra, 1945 yılında 4762 sayılı devir yasasıyla İETT'ye devredilir.
1984 yılında imtiyazı dolan Beyoğlu Poligon Havagazı Fabrikası'nın da devredilmesiyle İETT, havagazı üretimi ve dağıtımında tekel olur. Kok üretimi ve satışı da yapan, yaklaşık bin kişinin çalıştığı, günlük ortalama kapasitenin 300 bin metreküpü bulduğu, 80 bin abonesiyle İstanbul'a onyıllar boyu yaz kış demeden hizmet veren işletme, doğalgazın günlük yaşama girmesi ve geri teknoloji nedeniyle Haziran 1993'te tasfiye edilir.

Troleybüs
İstanbullular'a her iki yakada uzun yıllar hizmet veren tramvayların 1960'larda kentin ihtiyacını karşılayamaz hale gelmesi üzerine; otobüslere oranla daha ekonomik olması da göz önüne alınarak troleybüs sisteminin kurulmasına karar verilir. Güç beslenmesi çift havai elektrik hattından sağlanan Troleybüsler için ilk hat Topkapı-Emönönü arasında döşenir. İtalyan Ansaldo San Giorgia firmasına 1956-57 yıllarında sipariş edilen Troleybüsler 27 mayıs 1961'de hizmete girer. Toplam uzunluğu 45 km. olan şebeke, 6 kuvvet merkezi ve 100 troleybüslük işletmenin maliyeti o günün rakamıyla 70 milyon TL'yi bulur. Şişli ve Topkapı garajlarına bağlı olarak hizmet veren ve kapı numaraları birden yüze kadar sıralanan araçlara 1968 yılında tamamen İETT işçilerinin üretimi olan 'Tosun' da katılınca araç sayısı 101 olur. Tosun, 101 kapı numarasıyla İstanbullular'a onaltı yıl süreyle hizmet verir.

Elektrik kesintileri yüzünden sık sık yollarda kalan ve seferleri aksayan Troleybüsler, trafiği engellediği gerekçesiyle 16 Temmuz 1984'te işletmeden kaldırılır. Araçlar İzmir Belediyesi'ne bağlı ESHOT (Elektrik, Su, Havagazı, Otobüs ve Troleybüs) Genel Müdürlüğü'ne satılır. Troleybüslerin 23 yıllık İstanbul macerası böylece son bulur.

Günümüz
İETT Otobüs filosu
İETT 2012 yılı sonu itibariyle bünyesinde 2,562 otobüs barındırmaktadır. Bu otobüsler solo, körüklü ve metrobüs tipinderdir. Bu otobüslerin markalarına göre dağılımları şu şikildedir: 207 MAN, 720 Ikarus, 1585 Mercedes ve 50 adet Phileas.
2003 yılındaki istatistiklere göre IETT yıl boyunca 435 milyon insan taşımıştır. Günlük olarak ise 7,889 durak, 468 hat üzerinden 448,000km yol kat etmişdir.

Özel Halk Otobüsü filosu
1985'ten ihtibaren özel işletme otobüsleri (ÖHO) İETT'ye bağlı olarak hatlarda çalışmaktadır . Günümüzde 1,366 adet özel hat otobüsü bulunmaktadır.İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı`na bağlı Trafik Müdürlüğü denetiminde çalışan Özel Halk Otobüsleri, 1985 yılında Belediye Başkanlığı`nın teklifine binaen alınan UKOME kararıyla İETT İşletmeleri Genel Müdürlüğü`nün yönetim, yürütüm ve denetimine verilmiştir. Bu bağlamda Özel Halk Otobüsleri ile ilgili işlemleri yürütmek üzere bir müdürlük oluşturulmuştur. Halen bu çalışmalar Ulaşım Planlama Daire Başkanlığına bağlı Özel Ulaşım Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
1985'ten ihtibaren özel işletme otobüsleri (ÖHO) İETT'ye bağlı olarak hatlarda çalışmaktadır . 2012 yılı sonu itibariyle 2701 adet özel hat otobüsü bulunmaktadır.
Özel Taşımacılık Araç Sayısı:
Cinsi (Sayısı)
- Özel Halk Otobüsleri - (1.283)
- Bölgesel Halk Otobüsleri - (683)
- Çift Katlı - (144)
- Turistik - Çift Katlı - (17)
- Deniz- Havayolu Entegre - (30)
- İstanbul Otobüs AŞ - (544)
- Toplam - (2.701)

İETT Garajları
İkitelli
Anadolu
Topkapı
Edirnekapı
Ayazağa
Hasanpaşa
Kağıthane
Beykoz
Sarıgazi