Bir Orta Çağ kalesidir.Sarp bir yamaç üzerinde bulunmaktadır. Türkiye-İran arasındaki yol üzerinden bulunmasından dolayı eskiden stratejik açıdan önemi vardı.
Kalenin batıya bakan girişi ve özgün kapısı bozulmadan günümüze ulaşabilmiştir. Kapının üzerinde yapımı ile ilgili Farsça kitabe ve aslan kabartmaları yer almaktadır. Kale içindeki eski hamam, cami, medrese, su sarnıcı, zindan ve odalarda geçmişin izlerini görmek mümkündür.
Hoşap'ın bilinen tarihi Urartular'a kadar inmektedir. Bu dönemde Hoşap kalesinin Güney doğuya açılan Tuşba-Kelişin ordu yolu ile, Van-Kotur doğu yolunun kesiştiği kavşak noktasında askeri bir tesis olarak kurulduğu kabul edilmektedir.
Urartular'dan sonra Van ve çevresi ile birlikte Hoşap, Pers, İskender, Selevkos, Roma ve Bizans egemenliğinde kalmıştır. Ortaçağda Vaspurakan Prensliğinin şehirleri arasında yer almış, 11. yüzyıldan itibaren Türkler'in hakimiyetine girmiştir.
Tarihi geçmişi Urartu dönemine kadar inen kale, Osmanlı Devleti'ne tabi Mahmudi Beyleri tarafından yaptırılan şekliyle günümüze ulaşmıştır. İç kale giriş kapısı üzerindeki Farsça kitabesinde Mahmudi Süleyman Bey'in ismi ile 1052 (1643) tarihi geçmektedir.
Kale sarp ve dik bir kaya kütlesi üzerine kurulmuş iç kale ile bunun kuzeyinde üç yönden surlarla çevrili dış kaleden meydana gelmiştir.
Hoşap Kalesinde kazı çalışmalarına 2007 yılında başlanmıştır. 10 yıllık bir kazı ve restorasyon projedir. Kazı çalışmaları 6 yılını doldurmuş vaziyettedir. İç kalede 3 alanda sürdürülen çalışmalar kazı, restorasyon ve konservasyon şeklinde devam etmekte olup, çeşitli teknikler kullanılarak belgeleme ve projelendirme ile tanıtım faaliyetlerine de hız verilmiştir.
Hoşap iç kalesinin kuzeyden itibaren dört kademeli yapısına uygun daha çok ikinci, üçüncü ve dördüncü alanlarda sürdürülen kazı çalışmaları; en üst kesimde IV. Alandaki Seyir Köşkü ile III. Alandaki Harem bölümünde büyük ölçüde tamamlanmıştır. II. Alanda da kazılar sonucu Büyük Hamam olarak adlandırdığımız bir bilinmeyen bir hamam yapısı tamamen kazılar sonucu ortaya çıkartılmıştır. Mimari bulgular yönüyle zengin olan kazıda daha çok sırlı sırsız seramik parçaları, lüleler, gülleler ve mimari alçı parçaları bulunmuştur.
İçiçe üç surla çevrilmiş bulunan kalede iki cami, üç hamam, çeşmeler ve yeraltı zindanları bulumaktadır. İçkale kapısının üzerindeki armanın yanlarında zincirle bağlı iki aslan motifi yer almaktadır. Kalenin altındaki Hoşap çayı üzerinde Zeyne Bey in yaptırdığı tarihi köprü bulunmaktadır. Dış kale surları arazinin yapısına göre şekillenmiş; doğu, kuzey ve batıdan dolanan surlarla çevrelenmiştir. Doğu surları kısmen, batıdakiler ise büyük ölçüde yıkılmış bulunmaktadır. Surları destekleyen burçlardan bazıları günümüze gelmiş, ayrıca doğu ve batıdaki kapıları tamamen yıkılmıştır. Dış kalenin kuzey doğusunda bir gözetleme kulesi yer almaktadır. İçerisinde bugün bir cami kalıntısı ve köy evleri mevcuttur.
İçkale, güneyden sarp, kuzeyden eğimli bir kütle üzerine kurulmuştur. Kuzey doğu ve batıda kale beden duvarları, burç ve kulelerle tahkim edilmiş, kuzey doğuya ikinci bir tahkimat yapılmıştır.
Kaleye, kuzey tarafta ortaya yakın bir yerde bulunan giriş burcuna açılmış bir kapı vasıtasıyla girilmektedir. Taç kapı şeklinde düzlenmiş burcun batı cephesinde kitabe, köp pencere ve aslan kabartmaları belli bir hareketlilk sağlamaktadır. Ayrıca orijinal demir kapı kanatları hala işlevini sürdürmektedir.
İçisinde Mahmudi sarayı olarak nitelenen kompleks yapılar yeralmaktadır. Bunlar kalenin güney tarafında sıralanmaktadır. En üst ve doğu kesiminde seyir köşkü, bunun hemen batısında harem ve batı ucunda da selamlık yer almaktadır.
19. yüzyıl ortalarında terk edilmiş olan kale, içerisindeki yapılarıyla günümüze büyük ölçüde sağlam olarak gelmiştir. Bu nedenle bölgenin dikkat çeken sembol yapılarından biridir.
Van'ın önemli yapılarından olan Hoşap Kalesinde 2012 yılı itibarıyla ara verilen kazı çalışmalarına devam edilmektedir.
