"Ülkemizde keneviri yok ettik. Bize dost görünen düşmanlar, ülkemden kenevir üretimini aldı. Biz keneviri ithal ediyoruz. Kenevire dayalı yapılması gereken şeyler varsa ithal ürünlerle yapılıyor. Gıda Tarım Bakanlığı bu konuda çalışmalara başlıyor. Birilerinin bu işi başlatması lazımdı." Başkan Recep Tayyip Erdoğan 9 Ocak günü yaptığı bu açıklamadan sonra kenevir hakkında bilinmeyenleri sizler için 10 soruda derledik.
1-Kenevir nedir, nasıl üretiliyor?
Kenevir Cannabaceae familyasına ait, tek yıllık bitki cinsidir. Saplarında bulunan lifler iplik, dokuma ve kumaş yapımında, hamurlu kısmı ise kâğıt yapımında kullanılan kenevir, insanlık tarihinin en eski bitkisel ham madde kaynaklarından biri olarak biliniyor.
Ana vatanı Orta Asya olan kenevir yapı olarak sert, çalımsı, gövde içi boş, palmat yapraklı, dioik ve tek yıllıktır. Bunun yanından lifleri dayanıklı ve oldukça uzundur. Bu özelliği nedeniyle çuval, halat çanta, ağ yapımı gibi alanlarda sıklıkla tercih edilir. Kenevir çok güçlü bir bitkidir ve üretiminde ilaç kullanımına neredeyse hiç ihtiyaç duyulmaz.
2- Türkiye'de kenevir yetiştiriciliğin kökeni tam olarak nereye uzanıyor?
Kenevir üretimine ilk olarak Asya'nın doğusunda ılıman iklime sahip bölgelerinde rastlanır. Daha sonra Batı Asya, Anadolu, Mısır ve Avrupa'da ekilmeye başlandı. 17. yüzyılda Amerika'da ekildi. Kenevir, Osmanlı döneminde "kendir, kettan, kendir lifi, kendir teli, tel kendir" ismiyle anılırdı. Kenevirin lifleri başta sicim, ip, urgan ve kumaş üretiminin önemli hammaddesiydi. Osmanlı donanmasının ihtiyacı olan urgan, halat gibi malzemelerin çoğu da kendirden yapılmaktaydı. Osmanlı topraklarında kenevir daha çok Karadeniz bölgesinde ekilirdi. Samsun, Sinop, Kastamonu, Taşköprü, Vezirköprü, Amasya, Gümüşhacıköy, Merzifon, Çorum, Tokat, Yozgat, Çarşamba, Terme, Ünye, Fatsa, Ordu, Trabzon, Ödemiş, Tire, Burdur, Urfa, Suruç, Birecik ve Malatya bölgelerinde kenevir ekimi yoğun olarak yapılırdı. Sinop, Kastamonu, Taşköprü ve Vezirköprü'de kenevir ekimi yanında işlenip, mamul madde hâline de getirilirdi. Köylüler mahsulün bir kısmını pazarlar, bir kısmını ise kışın evlerinde bez, sicim, urgan, halat, çuval gibi ürün hâline getirirlerdi. Bu yolla bölgede küçük aile imalâthaneleri meydana gelmişti. Kastamonu ve çevresi, kendir üretimi bakımından fazla mahsul alınan ekim alanlarına sahipti. Özellikle Gök Irmak'ın etrafındaki verimli araziler ve bu nehrin vadilerle birleştiği bölgeler kendir ve keten ekiminin yapıldığı yerlerdi. Bölge kendir üretiminin yanında imalinin ve ihracının yapıldığı önemli bir yerdi. Taşköprü ve civarı kenevirin en çok ekildiği yerlerdendi. Kendircilik ve urgancılık imparatorluğun sonuna kadar bölgede canlılığını korumuştu. Bölgede kendir ve kendir ürünlerinin satıldığı, kendirci esnafının çalıştığı Kendir Hanı vardı. Kastamonu ve civarından donanma için ve tüccarlar tarafından satın alınan ürünler İnebolu iskelesinden ihraç edilirdi.
3- Türkiye, kenevir üretiminde avantajlı bir ülke mi? Neden?
Taşköprü'de 1520'de 90 bin 981 kilo, Tokat ve çevresinde 1574'te 20 bin 484 kilo, Trabzon'da 1554'te 345 bin 794 kilo, Akçaâbâd'da 1554'te 349 bin 858 kilo kenevir üretilmekteydi. Samsun bölgesi de önemli üretim merkezlerindendi. Evliya Çelebi Samsun ve halkı için "kendirciyândır, kendir ipleri meşhurdur" der. Bölgedeki tarım üretiminin yaklaşık yüzde 10'u kendirdi. Devlet ihtiyacı olan kendiri Samsun ve civarından vergilerine karşı toplamaktaydı. Bölgedeki 5 bin 612 ev 285 bin 600 kilo kendiri vergi olarak devlete vermekteydi. Kenevir ve bu bitkiden imal edilen ürünler Samsun Limanı'ndan gönderilirdi. Türkiye'nin tarihine bakıldığında kenevir üretimi, Türkiye'de eğer tarım alanları verimli bir şekilde kullanıldığı takdirde verimli bir şekilde yapılabilir.
Türkiye'de Amasya, Antalya, Burdur, Bartın, Çorum, İzmir, Karabük, Kastamonu, Kayseri, Kütahya, Malatya, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Uşak, Yozgat ve Zonguldak olmak üzere 19 ilde üretiliyor. Var olan yönetmeliğe göre, kenevir yetiştirecek üreticilerin Bakanlıktan izin alması ve yalnızca izin verilen bölgelerde ekilen ürünlerin de Bakanlık personelince ayda bir denetlenmesi gerekiyor. Bu noktada, üretilen kenevirin sanayiye yönelik olması şart koşulmuştur.
4- Türkiye'de kenevir üretimi neden yasaklandı?
Kenevir üretimi Türkiye dahil olmak üzere birçok ülkede yasaklıdır. Uyuşturucu sınfında bulunmasından dolayı yasaklı olsa da işin aslı hiç öyle değildir. Dünyanın birçok ülkesi gibi Türkiye'de de kenevir üretimi yıllarca yasaktı. Bu yasak da 1940'lı yıllarda ABD tarafından Türkiye'ye dayatıldı. Bunun yanında kenevir üretimi ile sadece uyuşturucu değil ülkeye ve insan sağlığına yararlı pek çok şey yapılabilir.
