Alper Gezeravcı’nın uzaya götürdüğü tek şey: Schrenkiella parvula bitkisinin sırrı ne?

Türkiye, cumhuriyetinin 100. yılında uzay çağını başlattı. Türk astronot Alper Gezeravcı, 19 Ocak'ta ABD'nin Maimi eyaletinden yapılan fırlatmayla uzaya çıkarak tarih yazdı. 36 saatlik uçuşun ardından 20 Ocak'ta Uluslararası Uzay İstasyonu'na ulaşan Alper Gezeravcı, vakit kaybetmeden deneylerine başladı. Herkes, Türkiye'nin ilk astronotu Alper Gezeravcı'nın uzaya giderken yanında götürdüğü 'Extremophyte' adlı deneyde kullanacağı Tuz Gölünde yetişen 'Schrenkiella parvula' bitkisinin sırrını merak etmeye başladı. TUZA, SUSUZLUĞA VE STRESE KARŞI DAYANIKLI... Selçuk Üniversitesi (SÜ) Eczacılık Fakültesi Dekanı ve Farmasötik Botanik Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Yavuz Bağcı, Schrenkiella parvula'nın tanıdıkları bir bitki olduğunu, özellikle Tuz Gölü'nde yaptıkları floristik ve endemik bitkilerle ilgili bazı çalışmalar içerisinde bitkiyi gördüklerini açıkladı. Schrenkiella parvula'nın Hardalgiller/Turpgillere ait bir bitki olduğunu belirten Prof. Dr. Bağcı, 'Endemik deniliyor ama endemik olmayan bir bitki. Tuz Gölünden özellikle Rusya, Çin'e kadar yayılış gösteren bir özelliği var. Özel bir bitki. Bitki daha önce Arabidopsis parvula olarak isimlendirilmesine rağmen 2010 yılında German ve Al-Shenbaz'ın Nordic Journal of Botany (2010) isimli dergide yapmış olduğu çalışmalar neticesinde Schrenkiella parvula olarak tekrar isimlendirilmiş. Birçok sinonimi var ama tuza ve bazı zor şartlara, abiyotik strese karşı oldukça dayanıklı olmasından dolayı seçilmiş bir bitki. Bununla ilgili çalışmaları kendimiz yapmadık ama özellikle Tuz Gölünde yapmış olduğumuz floristik çalışmalar, yine endemikle ilgili yapmış olduğumuz bazı çalışmalar içerisinde bitkiyi gördük. Bu bitkinin özelliği; özellikle tek yıllık olması, kolay yetişmesi ve ekstrem şartlara karşı diğer bitkilere kıyasla daha fazla dirençli olmasından kaynaklı. Tabii bunun gibi bitkiler olabilir ama şu anda Arabidopsis thaliana ile ilgili de biyoloji alanında genomlarla ilgili çok fazla çalışma yapıldığı için, bu bitki aynı akraba grubu olmasından dolayı seçilmiş olabilir. Arabidopsis thaliana bir çeşit tere. Avrasya ve Afrika'ya özgü bu bitki, brokoli, karnabahar ve Brüksel lahanası gibi turpgillerle ve hardal otu ile akraba. Küçük olması ve kolay yetişmesi nedeniyle bilim insanları tarafından bitki biyolojisi açısından dünyada model organizma olarak en sık kullanılan bitkilerin başında geliyor. Bu sayede bilim insanları bitkinin genlerinin görünümü, farklı şartlardaki davranışları hakkında bilgi sahibi olmuşlardır. Ama ilerleyen dönemlerde buna benzer bitkiler varsa da seçilebilir. Bu bitki özellikle gerçekten ekstrem şartlara dayanıklı bir bitki. Yapılan çalışmalar inşallah başarılı olur, başarılı olursa da ilerleyen dönemlerde bilim adamlarımızın daha güzel sonuçlar elde edeceğini umuyorum. Bitkiye yabancı değiliz, bitkiyi tanıyoruz ama genellikle yapılan çalışmalar daha çok hem fizyolojik hem moleküler hem de biyoteknolojik alanda birleştirilerek multidisipliner olarak yapılırsa da ilerleyen dönemlerde daha sağlıklı sonuçlar elde edilebilir diye düşünüyorum' ifadelerini kullandı. 'ÖZEL BİR ÖNEME SAHİP' Bitki, sodyum klorür dışında, lityum ve bor gibi elementlere de toleranslı. Ekstremofitler, yüksek derecede abiyotik stres ile karakterize edilen ortamlarda gelişmek için evrimsel olarak uyarlanmış bitkiler olarak bilinmektedir. O toprak yapısı da Tuz Gölündeki şartlara benzediğinden dolayı belki bitki seçilmiş olabilir ama bu çalışmaların hem fizyolojik hem moleküler hem de birçok yönüyle çalışılması, ekip olarak çalışılmasının bu sonuçları daha da hızlandıracağını umuyorum inşallah' açıklamasını yaptı. NADİR GÖRÜLEN BİR BİTKİ O açıdan baktığımız zaman belki o bitkinin görülmesi açısından ya da o bitkinin kültüre alınması ya da yetiştiği alanda korumaya alınması, insanlara tanıtılması bakımından önemli olabilir. Endemik bir bitki değil ama nadir bitki diyebiliriz. Özellikle Türkiye'de sadece tuzcul alanlarda Tuz Gölünde yetişen bir bitki. Bu yönüyle baktığımız zaman da tabii avantajlı bir durum ortaya çıkaracağı kanaatindeyim' diye konuştu.