Erzincan ovasında sıcak bir ağustos günü... Gölgede 28 derece diyorlar. Gerisini siz düşünün. Ama İstanbul'un aksine merhametli bir sıcak, kasıp kavurmuyor, terletmiyor... Türkiye'nin en bereketli toprakları, ciğerlerimize bayram ettiren en temiz havası burada. "Altın kum" diyorlar buranın toprağına bereketinden ötürü. Havaalanından memlekete adım atar atmaz Munzur Dağları karşılıyor sizi bütün heybetiyle... Çağdaş sanatçı ve yönetmen Kutluğ Ataman'ın dedelerinden kalma bin dönümlük palangasını ziyaret etmek için buradayız. Palanga bir nevi çiftlikler kompleksi demek. Ataman ayrıca buradaki topraklarına bir ev inşa ettirdi ki mimari ödüllerin de sahibi oldu.
Erzincan'da, ailesinden kalan bir arazide hem çiftlik işleri ile ilgilendiği zaman kalabileceği bir konut hem de sanat ve film çalışmalarına odaklanabileceği bir mekan hayal eden Ataman, bu atöye/ev hayalini Erginoğlu & Çalışlar mimarlık ofisinin projesiyle hayata geçirdi. Kutluğ Ataman'ın Erzincan'da kurduğu Mehmet Ali Bey Palangası'nın içine yapılan Erginoğlu & Çalışlar imzalı ev, iki uluslararası mimari ödül kazandı. 2006 yılından bu yana World Architecture Community tarafından düzenlenen WA Awards kapsamında 'Palanga/KA Evi' adıyla yarışan proje, 'inşa edilmiş proje' kategorisinde hem siteye üye olanların oylamasında hem de jüri oylamasında ödül kazanan projelerden biri oldu.
Bugünlerde sayısız meyve ağacının, sebze tarlalarının olduğu çiftliğindeki merasında Türkiye'nin ilk damızlık havyan yetiştiriciliği girişiminde bulunuyor Ataman... Dedelerinden gelen maddi-manevi mirası bu şekilde değerlendiriyor. Ve tabii mekanıyla ilgili pek çok başka hayali ve çalışması da var...
Ataman'ı Palanga'da ziyaret edip oradaki yaşantısını, sanatı ve siyaseti konuştuk...
- Kutluğ Bey önce bize Palanga kavramını anlatır mısınız?
- Palanga aslında Osmanlı'dan gelen tımar geleneğine ait bir kavram. 19. yüzyılda bu yörede yeniden hayat buluyor. Büyük çiftlikler kompleksi anlamına geliyor. Elazığ'dan Gümüşhane'ye kadar yine Elazığ sınırından Otlukbeli'ye kadar bütün bu alan bizim aileye verilmiş vaktiyle. Devlet buraları verdiği aileye "Burada eğitimi, sağlığı, adaleti sağlayacaksın. İnsanlara bakacaksın" diyor. Başında da 'bey' var. Bunlar genelde asker kökenli. Bu aileler içerisinde ticaret o dönem çok ayıp karşılanıyor. Savaş olduğunda gerekli durumlarda kasandaki parayı İstanbul'a gönderiyorsun. Aslında burayı yine devlet organizasyonu olarak aile koruyor. Ama devlet korumuş oluyor. Burada da palangalar sistemiyle bu bölgeleri idare etmişler. 1888 yılında dedem Mehmet Ali Bey, burada ilk defa ticarete atılıyor. Çok ayıp karşılanıyor. Bir şekilde bu sistemi devam ettiriyor. Cumhuriyetin ilerleyen yılları, depremler... Aile İstanbul'da gelişmeye başlıyor. Buralar unutulup gidiyor. Benim buraya geliş nedenim bu Palanga'yı, Mehmet Ali Bey'in kurmuş olduğu bu şirketi bir şekilde hayata geçirmek. O kadar büyük topraklar kalmamış tabii. 1888 yılında kurulan şirketi tekrar hayata geçirdim Mehmet Ali Bey Palangası diye... Bu evi de ailenin konaklarından biri gibi düşünebiliriz.
- Sizin buraya gelmeniz, burayı devralmanız nasıl oldu?
- Ben önce burayı şöyle hayal etmiştim: Geleceğim, zaten bir yeşil alan burası kalmış. Güzel bir ev yaparım. Senaryolarımı yazarım, film izlerim... Sonra duramadığım için kısa süre içinde projeye dönüştü. Bana yardım eden buradaki insanların da üzerimde sorumluluğu var. Onlara da bakmam gerekiyor. Ardından köyün kanalizasyonunu yaptırdık. Diğer köyün minaresi yoktu onu yaptırdık. İstanbul'dan bir üniversiteyle birlikte bir okul projesi yapmaya başladık. Hayaller dürtükledikçe işler büyümeye başladı.
ERZİNCAN'A HEP BAĞLIYDIM
- Başınıza iş açtınız yani bir nevi?
- (Gülüyor) Ben öldükten sonra devam eden bir sistem olsun istiyorum burada. Bizim aile Otlukbeli Savaşı'dan beri burada. Ben Akkoyunlulardan geliyorum. O kadar yüzyıl burada devam etmiş bu kültür, bana geldi ve tıkandı desinler istemiyorum.
- Yurt dışında okudunuz, yaşadınız. Sanatın içindesiniz... Ama bir taraftan palanga beyliği varmış demek ki içinizde...
- Bize hep o duyguyu işlediler zaten çocukluğumuzda. Bizim aileden Erzincan depreminde çok kişi ölmüş. Annemi de bebekken enkazdan kurtarmışlar. Erzincan'a her zaman çok bağlıydım. İlkokula burada başladım zaten. Her yaz geldim. Kuzu ve Aya Seyahat'i burada çektim. Ailemde her görüşten insanlar var. Ama siyasi görüşleri ne olursa olsun hiçbiri Erzincan'dan kopmamışlar. Bu duygu bende de hep oldu. Buraya ait hissetmek...
- Şu an nasıl değerlendiriyorsunuz bu toprakları?
- Tarım yapmıyoruz. Ufak tefek kendimiz için ve civardaki köylülere dağıtmak için bir şeyler yetiştiriyoruz. Şimdilik 110 büyükbaş hayvanımız var. Tam kapasite olunca 300'ü bulacak rakam. Et kesimi de yapmıyoruz. Türkiye'de ilk kez damızlık hayvan yetiştirme işine giriştik. Normalde yurt dışından geliyor damızlıklar. Bir de buraya müthiş bir sulama sistemi kurduk. Yağmur ve kar sularından elde ediyoruz suyu. Suya hayvan idrarı katıyoruz. Toprağı besliyor.
BURAYA BİLİM ADAMLARI GELSİN
- Yola çıkarken sanat üretimi, sanat panelleri düşünmüşsünüz ama şimdi fikirler başka galiba...
- Ben aslında buraya gelirken bir nevi sanattan kaçtığımı fark ettim. (Gülüyor) Yoksa Cihangir'deki hayatıma devam ederdim. Ama burada sanat değil de, sosyal bilim çalışmaları yapmayı düşünüyorum. Özellikle hukuk ve sosyoloji alanında. Mesela dünyanın bir yerinde hukukla ilgili yeni bir çalışma varsa, sosyolojide ya da diğer sosyal bilimlerde yeni akımlar varsa uzmanlar, bilim adamları gelsinler, burada konuşalım. Türk ve yabancı bilim adamları eşliğinde. Bunu hayata geçireceğiz... Sanat zaten benim alanım. Ben de bilmediğim ya da az bildiğim konularda bir şeyler öğreneyim diyorum.
- Zamanınızın çoğu burada mı geçiyor?
- Buraya para yetiştirmem için gidip çalışmam gerekiyor. Sürekli yatırım yapıyorum. Vaktiyle buralardan yerleri satmış aile, İstanbul'da yatırım yapmış. Oraların yatırımıyla burayı kalkındırmaya çalışıyorum. O yüzden bir ayağım da İstanbul'da...
TÜRKİYE'DEKİ SOL ÇOK SLOGANİST VE HAYATI YAKALAYAMIYOR
- Burada başka filmler çekecek misiniz?
- Erzincan'da bayağı bir iş yaptım ama daha da yapmak istiyorum. Türkiye'de yapılan köy sineması hep İstanbul kafasıyla yapıldı. "Zavallı köylüler neler çekiyorlar"dan öteye gidemedi. Herkes kendi durduğu yerden baktı. Böyle olunca melodramlar çıktı. Fazlasıyla ideolojik bir sol bakışıyla. Sol diyorum ama ben de kendimi sosyalist olarak görüyorum. Türkiye'deki sol sol değil bence. O kafa sadece kendi ideolojisi olsun istiyor. Mesela ağalık sistemi bizim buralarda yoktur. Güneydoğu'da olmuştur.
- Bizdeki sol niye sol değil?
- Arkaik sol diyelim ona. İnsanlar değişiyor, Türkiye dışına çıkıyor ve görüyorlar. Hayat değişiyor. Sovyetler çoktan yıkıldı. Bizde hâlâ slogancı, öğrenilmiş, dogmatik bir sol var. Ben onu mümkün olduğu kadar faşist buluyorum. Kendi çevremden de görüyorum, yavaş yavaş onlar da kendi özeleştirilerini yapıyorlar. En azından bir bölümü. Tabii buna karşı muhafazakar kesimde de aynı dogmalar yok değil. Türkiye coğrafyası henüz taşların yerine tam olarak oturduğu bir coğrafya değil.
