Halide Edib Adıvar'ın 23 Mayıs 1919'da Sultanahmet Meydanı'nda yaptığı o meşhur konuşmanın metninden satırlar düşüyor aklıma. Dönemin yazarları o anı anlatırken Halide Edib'in sesindeki kararlıklıktan, yüzbinlerce insanı nasıl etkilediğinden bahsederler.
O sert, dik başlı, kararlı kadını bu kez aniden ekranıma düşen bir videoda gülümserken, biraz mahçup ve neşeli tavırlarıyla izledim.
Sonra Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Falih Rıfkı Atay girdi kareye. Hepsi mutlu ve neşeli... Belli ki birlikte eğleniyorlar. Milli Mücadele yıllarının bu ünlü isimlerini günlük halleriyle görmek, insani durumlarına şahit olmak beni çok şaşırttı. Sonra Atatürk'le yan yanalar. Orada da aynı mahcup ve gülümseyen ifade...
Peki, bu görüntüyü neden bugüne kadar görmemiştik. Neredeydi ve neden şimdi ortaya çıkmıştı?
İşte beni bu videoyu twitter hesabından paylaşan Saadet Özen'e götüren kafamdaki bu sorulardı...
Özen, Mimar Sinan Üniversitesi'nde öğretim görevlisi. Aynı zamanda çevirmen, editör ve kültür turları düzenleyen bir rehber. Sinema tarihi alanında da çalışıyor. Üniversite yıllarından beri pek çok ülkede arşivlere girmiş ve heyecanla bulduğu görüntüleri izlemiş. İzlerken de gözü bir taraftan kendi ülkesinin tarihine dair izler aramış. Bu çabası boşa gitmemiş. Çünkü hafızasına kazınan yüzlerce görüntü arasında bağ kurmaya başlamış.
Yeni Zelanda arşivlerinde izlediği bir filmin devamının Almanya'daki bir arşivde olabileceğini görmüş. Ya da Makedonya arşivlerinde bulduğu bir görüntünün hikayesini küçük bir ipucundan ortaya çıkarak çözebiliyor. Tabii, böyle bir tarih hafiyeliğini tek başına yapmıyor. Etrafında belli alanlarda uzman olan arkadaşları var. Tarih bilgisiyle ona ipucu sağlayan Hacı Mehmet Turanoğlu ve sessiz videolardaki insanların dudak hareketlerinden konuşmalarını okuyarak pek çok düğümü çözen arkadaşları en büyük yardımcıları...
Özen, ayrıca alıştığımız yazılı belgeler dışında filmleri tarih malzemesi olarak kullanıyor. Buna da yeni bir isim vermiş: "Yeni bir tarih türü doğuyor, sinematik tarih. Algı ve araştırma yöntemlerimiz değişiyor. Film artık yeni bir belge. Burada duygu bilgisi var. Filmde gördüğümüz insanlar onların duygusunu çözme hissi uyandırıyor. 'Orada vaktiyle bir insan varmış' diyor ve gördüğünüz bu insanları artık yok sayamıyorsunuz."
GEBZE'DE GAZETECİ ORDUSU
İşte biz de Özen'in dünyanın çeşitli yerlerindeki arşivlerden bulup gün yüzüne çıkardığı film ve fotoğraflardan bir seçki yaptık. Daha önce görmediğiniz bu kareler tarihimize dair pek çok özel bilgiyi de içinde barındırıyor. Yeri geliyor yazdığı kitap ve haberlerle tanıdığımız isimlerin insani hallerini görüyor, heyecanlarına tanık oluyoruz. Yeri geliyor, önünden defalarca geçtiğimiz bir sokağın asırlar önceki haline şaşırıyoruz. Sevr Anlaşması'nı ilk gören ekibin yüz ifadesini görüp neler hissetiklerini çözebiliyoruz.
