Celal Talabani Kuzey Irak için ne anlam ifade ediyordu, ölümünün yanı sıra sağlık sorunları nedeniyle 5 yıldır aktif siyasette yer almayan Talabani'nin Barzani'nin referandum girişimine bakışı nasıldı? Taha Dağlı, sabah.com.tr için değerlendirdi. CELAL TALABANİ KUZEY IRAK'TAKİ ETKİNLİĞİ NE ÖLÇÜDEYDİ? Talabani son 5 yıldır siyaseten etkin bir isim değildi. 2012'deki rahatsızlığı sonrası sağlığı hakkında çeşitli söylentiler vardı. Ortada olan net görüntü ise Talabani'nin 2012 sonrası aktif siyasette rol almayışıydı. ETKİN OLSAYDI REFERANDUM YAPILABİLİR MİYDİ? Partisinin Barzani'nin başlattığı referandum sürecine temkinli yaklaştığını biliyoruz. Net bir şekilde karşı olmasalar da açık şekilde destek de olmadılar. Eğer bu süreç 5 yıl önce yani Talabani'nin sağlığında olsaydı, Talabani'nin buna karşı çıkma ihtimali yüksekti. REFERANDUMDA BARZANİ GİBİ DÜŞÜNMEDİĞİ SÖYLENEBİLİR Mİ? Celal Talabani'nin Barzani ile referandum konusunda hem fikir olmadığı açık. Goran ve Kürdistan İslam Partisi son ana kadar karşı çıkmışlardı, Talabani'nin KYB'si de bu çizgiye yakındı. Zaten Talabani'nin eşinin referandumdan duyulan pişmanlık konusunda yaptığı bir açıklama da oldu. 25 Eylül öncesinde de KYB'den bir çok kez erteleme açıklamaları gelmişti. TALABANİ'NİN ABD İLE İLİŞKİLERİ NASILDI? Uzun yıllar Saddam rejimiyle çatıştılar, Talabani 2003 ABD işgalinde Amerikan müdahalesini destekledi. İşgal sonrası Amerikalı Paul Bremer yönetimindeki Irak'ta anayasa çalışmalarında da Talabani yer aldı. IRAK SİYASETİNDEKİ ETKİSİ NEYDİ? Irak'ın ilk Kürt Cumhurbaşkanı oldu, 2005 yılından itibaren bu görevi yürüttü, 2012'de geçirdiği rahatsızlığa kadar görevde kaldı. Irak'taki siyasi paylaşım ondan sonraki Cumhurbaşkanının da Kürt kökenli olmasının önünü açtı. Nitekim Talabani sonrası yine bir Kürt olan Fuat Masum, Irak'ın Cumhurbaşkanı oldu. TALABANİ-İRAN İLİŞKİLERİ NE DÜZEYDEYDİ? Talabani'nin aslen İran Kürtlerinden olduğu biliniyor. 2005 sonrası Cumhurbaşkanlığı döneminde İran ilişkilerine önem verdi. İran zaten o süreçte ABD işgaliyle birlikte Irak'taki siyasi ve askeri etkinliğini arttırdı. Bu döneme Talabani de destek verdi. İRAN KÜRTLERDEN RAHATSIZ DEĞİL Mİ? İran Mahabad bölgesindeki Tahran rejimi karşıtı Kürtlerle yıllardır çatışma halinde. Ama Kuzey Irak'ta özellikle Talabani'nin KYB'sinin İran etkisinde olduğu söylenebilir. Bu konuda Talabani'nin Cumhurbaşkanlığı döneminde İran'daki Kürtleri, Tahran karşıtı gösteri ve eylemler konusunda engelleme girişimleri olduğu biliniyor. TALABANİ İLE BİRLİKTE HANGİ GRUPLAR İRAN ETKİSİNDE? İran, PKK'nın uzantısı PJAK sorununu çözdü. Kendi topraklarındaki Kürtler konusu ise İran için ciddi bir kriz başlığı. Talabani ile birlikte Kuzey Irak'ta Goran hareketi ki, KYB'nin içinden gelen bir gruptur, onların da İran ekseninde olduğu bilinir. REFERANDUM ÖNCESİ TALABANİ'NİN İRAN ZİYARETİ VARDI? Temmuz ayında İran ziyareti gündemdeydi, Talabani sağlık durumu iyi olmasa da hatta konuşamadığı, bitkisel hayatta olduğu söylense de İran ziyareti gündeme gelmişti. Bunun İran'ın Barzani'nin referandum girişimi konusunda Talabani ile aynı fikirde olduğunu gösterdiğini söyleyebiliriz. BARZANİ-TALABANİ GÜÇ DENGELERİ NASILDI? Irak'ın Kuzeyindeki bölgede Barzani'yle birlikte Talabani'nin de ayrı peşmerge grupları var. İki liderin zaten yıllardır bilinen bir çekişmeleri söz konusu. Barzani Erbil'de, Talabani ise Süleymaniye'de etkindi. Bunun yanı sıra Kerkük, 2014'te merkezi hükümetin çekilmesi sonrası peşmergeye geçmişti. Referandum sürecinde Bağdat tarafından görevden alınan Kerkük valisi Necmettin Kerim, Talabani'nin partisi KYB'dendir.