Emeklilikte ikramiye, işsizlikte güvence olan kıdem tazminatı milyonlarca çalışanı doğrudan ilgilendiriyor. Bu yıl için kıdem tazminatı tavanı 12 bin 976 lira olarak belirlenirken, bu tutara göre 5 yıl çalışan biri işten çıkarıldığında 64 bin 880 lira alacak. Yaş dışındaki sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısını tamamlayıp kendi isteğiyle işten ayrılanlar da kıdemini alabiliyor. İşyerinden alınan gıda, yol, eğitim, yakacak, unvan tazminatı, yıpranma tazminatı, nitelik zammı başta olmak üzere 20'nin üzerindeki nakdi ve ayni yardım kıdem tazminatı hesabına katılıyor. İş sözleşmesi feshedilen çalışana brüt son ücret üzerinden ödeme yapılırken ücret dışındaki yan ödemeler de buna dâhil edilir. Özel sağlık sigortası, teşvik primi brüt ücret içerinde yer alır. Yıllık izin ücreti, evlenme yardımı, seyahat primleri, bir defalık ikramiyeler kıdeme dâhil edilmez. Tazminatsız işten çıkarılanların 10 yıl içinde yasal yola başvurma hakkı bulunuyor.
1-Çalışırken kıdem tazminatını artırmak mümkün mü?
Çalışanın ücreti dışındaki bazı yan ödemeleri kıdem hesabında dikkate alınır. Bu ödemelerin dikkate alınması için süreklilik taşıması, kesinlik arz etmesi, işin gereği olarak işyerinde kullanılmak üzere verilmemesi gerekiyor. Bu kapsamdaki ödemeler kıdeme kıdem tazminatına dâhil edilir. Yaklaşık 20 başlıkta verilen yardımların dâhil edilmesi kıdemi artırır. Kıdem tazminatında her yıl için ödenecek 30 günlük ücret artırılabilir. Kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük sürenin hizmet akitleri veya toplu iş sözleşmeleri ile işçi lehine değiştirilebilir. Kıdem tazminatından sadece damga vergisi kesilmektedir, başka kesinti yapılamaz.
2-Fazla mesai, yıllık izin ücreti kıdem hesaplamasına dâhil edilir mi?
Fazla mesai, yıllık izin ücreti, doğum ve evlenme yardımı, teşvik ikramiyesi ve primleri, ölüm yardımı, bayram harçlığı gibi süreklilik taşımayan ve bir defaya mahsus verilen yardımlar kıdem tazminatına esas ücrete dâhil edilmiyor. Yüksek yargının kararları da fazla mesailerin dahil edilmeyeceği yönünde. İşçinin düzenli olarak aldığı teşvik primi ve telif ödemeleri ise hesaplamada dikkate alınır.
3-İşyerindeki değişiklikler haklı fesih, kıdem tazminatı hakkı doğurur mu?
İş Kanunu'na göre işin niteliği, görev tanımı, çalışma süresi, koşullarında yapılacak değişikliklerin çalışanı bildirilmesi ve onayının alınması gerekiyor. Çalışanın kabul etmemesi durumunda kıdem tazminatı hakkı doğuyor. Kıdem tazminatının zamanında ödenmediği durumlarda, bankalarca mevduata uygulanan en yüksek faiziyle birlikte ödeme yapılması gerekir. Faizin başlangıcı ise fesih tarihidir.
4-Kıdemi artıran yardımlar nelerdir?
Yemek, eğitim, giyecek, erzak, konut, yakacak, aile, çocuk, sağlık, taşıt ve gıda yardımları, yıpranma, mali sorumluluk, unvan tazminatı, nitelik zammı, teşvik primi, süreklilik arz eden primler kıdem tazminatı hesabına katılır.
5-Asgari ücretin üzerindeki gelirin bir kısmının elden verilmesi kıdemi düşürür mü?
Emekli aylığını, kıdemi yükseltmenin yolu ortalama kazancın yüksek olmasıdır. Prime esas kazanç ne kadar yüksekse emekli aylığı o kadar yükselir. Ücretlerin asgari ücret kadarını banka yoluyla, üzerini elden alan çalışanın hem emekli aylığı hem de kıdem tazminatı düşük olur.
6-Bir işlerinden bir yıldan az çalışan da kıdemini alabilir mi?
Kıdem tazminatına hak kazanmak için aynı işyerinde en az bir yıl çalışma zorunluluğu bulunuyor.Brüt ücret üzerinden verilen kıdeme hak kazanmak için de belirli koşulları taşıyor olmak gerekiyor. Aynı işverene bağlı olarak geçirilen her bir yıl için bir aylık brüt ücret ödenir.
7-Kıdem tazminatı talebinde zaman aşımı söz konusu mu?
Kıdem tazminatının ödenmemesi durumunda 10 yıl içinde başvuruda bulunulması gerekiyor. Çalışanın vefatı durumunda yasal varislerinin de aynı hakkı bulunuyor. İşçi öncelikle, işverene noterden bir ihtar gönderip, kıdem tazminatını talep eder. İhtarda belirteceği süre içinde kıdem tazminatı yine ödenmezse, "iş mahkemesinde" dava açabilir.
8-Emekli olup çalışmaya devam edenlerin kıdem tazminatı hakkı var mı?
Emeklilik nedeniyle tazminatını alıp ayrılan kıdem hakkını sıfırlar. Yeniden aynı işyerinde çalışan için yeni bir çalışma dönemi başlar. Emekli olduğu tarihte kıdemi ödendiği için sıfırlanmış kabul ediliyor. Ancak kıdem tazminatını almadan emekli olup çalışmaya devam edenler ayrılırken tazminatını alabilir. Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı ödenmez.
9-İş sözleşmesinin sona erdiği her durumda kıdem hakkı doğar mı?
Kıdem tazminatının verilmesi için iş sözleşmesinin yasada belirlenen şartlarda feshi zorunlu. Feshe bağlı haklardan birisi olmakla birlikte iş sözleşmesinin sona erdiği her durumda talep doğmaz. İş Kanunu'na göre yaşlılık aylığı almak için yaş dışındaki sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayılarını tamamlayarak kendi isteğiyle işten ayrılan işçi kıdem tazminatına hak kazanır.
10-Yeni yılda ücreti artırılmayan çalışan kıdemini alıp ayrılabilir mi?
İş sözleşmesinde bir hüküm bulunmaması durumunda uygulamaya ilişkin inisiyatif işverende bulunuyor. Ücret artışlarındaki anlaşmazlık nedeni ile işten ayrılan işçi istifa etmiş sayılacağından, herhangi bir tazminat hakkı oluşmuyor. Doğum, hamilelik gibi durumlarda ayrılan da kıdem alamıyor.
