8 Eylül 1999 öncesindeki şartların geçerli olacağı EYT düzenlemesi sonrası ortalama emekli aylığının 7 bin lira civarında olması bekleniyor. EYT kapsamında emekli olanların aylıklarında herhangi bir kısıntı söz konusu olmayacak, herkes hak ettiği tutarı alacak. Yapılan anketlere göre EYT kapsamında emekli olacakların yüzde 70'inin çalışmaya devam edeceği tahmin ediliyor. EYT düzenlemesiyle ilgili vatandaşların merak ettiği soruları 10 başlıkta derledik. İşte sorular ve cevapları:
- EYT'liler prim günü yetersiz, ancak yaşı ilerlemiş olanlar için tanınan kısmi emeklilik hakkından yararlanabilecek mi?
EYT'liler 8 Eylül 1999 öncesindeki koşullarla kısmi emeklilik hakkından yararlanabilecek. SSK'lıda 3600 prim günü, kadınlarda 50, erkeklerde 55 yaş. BAĞ-KUR'luda 5400 prim günü, kadınlarda 50, erkeklerde 55 yaş.
- EYT'liler 1 Ocak'tan sonra da askerlik, doğum borçlanması yapabilecek mi?
Yapabilecek. 1 Ocak'tan sonra da askerlik, doğum, yurtdışı vs. gibi hizmet borçlanması yapılabilecek. Ancak asgari ücret arttığı için maliyet yükselecek.
- Prim günü eksik olanların ne yap ması gerekiyor?
Doğum borçlanması, askerlik, yurtdışı borçlanması yaparak prim gün sayısını tamamlamaları gerek. Böylece emekli olabilecekler. Doğum borçlanması ile 3 defaya mahsus olmak üzere her bir çocuk için 720 güne kadar borçlanma imkânı bulunuyor.
- Prim günü eksik olan ve sigortalı lık süresi dolmayanlar ne yapacak?
Sigortalı çalışmaya 8 Eylül 1999 tarihinden önce başlayan ve çalışma statüsüne göre gerekli prim günü ile sigortalılık süresi koşulunu henüz tamamlamamış olanlar, bu koşulların her ikisini de yerine getirdikleri tarihten itibaren emeklilik dilekçesi verebilecek. O tarihe kadar beklemek gerekiyor.
- Çalışmaya devam edenlerin emek li aylığında kesinti yapılacak mı?
Emekli olup aynı işyerinde veya başka işyerinde çalışmaya devam edenlerin emekli aylığında kesinti yapılmayacak. 4A'lı olarak çalışanlar için sosyal güvenlik destek primi (SGDP) ödenecek. Emekli olup çalışmaya başlayanlar için yüzde 7.5 işçi payı, yüzde 24.5 işveren payı olarak SGDP kesilecek.
- Prim günüm yetersiz, 3600 günle emekli olabilir miyim?
İşsizlik Sigortası Kanunu'na göre 8 Eylül 1981'den önce işe başlayan kadınlarla 8 Eylül 1976'dan önce işe başlayan erkekler 15 yıl sigorta süresi, 3600 günü tamamlayarak emekli olabilir. Bu kapsamdaki kadınlar 50, erkekler de 55 yaşında emekliliğe hak kazanır. Sosyal Sigortalar Kanunu'na göre ise 23 Mayıs 2002'de 15 yıllık sigortalılık süresini dolduran kadınlar 50, erkekler de 55 yaşını doldurduysa 3600 gün malullük, yaşlılık, ölüm sigortaları primi ödemiş olanlar istediklerinde emekli olabilir.
- 1998'de işe girişim görünüyor ama primim yatırılmamış, bu durumda ne yapmalıyım?
İşe girişiniz var ama prim yatırılmadıysa dava açmanız gerekiyor. Fiilen 8 Eylül 1999 öncesi çalışıp ancak sigorta girişi geç yapıldıysa da dava açma var. Her iki durumda da zaman aşımı süresi bulunmuyor. Bu tarihten önce işe girdiniz, ancak hiçbir şekilde sigorta girişiniz yapılmadıysa hak düşürücü süre nedeniyle dava açamazsınız. Yine stajyer, çırak olmadığı halde böyle başlatılanların da itiraz hakkı var. Prim belgeleri olan SGK'ya olmayanlar da mahkemeye başvurarak hizmet tespitine gitmeli.
- Emekli olup çalışmaya devam eden herkes için prim desteği verilecek mi?
Emekli olduktan sonra "aynı işyerinde" çalışmaya devam edenler için sosyal güvenlik destek primi işveren payında 5 puan indirim yapılacak. Böylece işveren yüzde 24.5 yerine yüzde 19.5 oranında prim ödeyecek.
- EYT kapsamında olanlar hangi statüden emekli olacak?
Hizmet dökümünde son 2 bin 520 gün hangi statüdense (Bağ-Kur, SSK, Emekli Sandığı) belirleyici olacak. EYT belirlenirken çeşitli kurumlardan sigortalı çalışanlar da değerlendirmeye alınıyor. İşe başlangıcı 1999 öncesi banka sandıklarında olanlar da kapsama giriyor. Bağ-Kur kapsamında işyeri açıp şirket ortağı olup primlerini yatırmadığı için dondurulan günler yeniden kazanılabilecek. Geçmiş günlerini ihya edecek olanlar asgari ücret üzerinden ödeme yaparak prim ekletebilecek.
- Kıdem tazminatı ne zaman ödenecek?
Kıdem tazminatı işçinin emekli olduğu tarihte ödenecek. İşçi onay vermedikçe kıdem tazminatının peşin ödenmesi gerekir. İşçi kabul ederse taksitli ödeme yapılabilir. Taksitli ödeme sırasında faiz yürütülebilmesi için yapılacak sözleşmeye hüküm konulması gerekir. Taksitin aksatılması halinde faiz işleyebilmesi için de ihtar çekilmesi veya dava açılması gerekir. Aynı işyerinde çalışmaya devam eden işçilerin kıdem tazminatı daha sonraya ertelenebilir. Ancak bu durumda işçi, kıdem tazminatının son aldığı ücret üzerinden ödeneceği konusunda işveren ile yazılı sözleşme yapmalıdır.
