Dizi sektörünü olumsuz etkileyen ekonomik krizin dizi ihracatına olumlu yansıması oldu. Dizi ihracatı gerçekleştiren şirketin ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 30 arttı. ''Dizi Ekonomisi-Mayıs 2010'' araştırmasına göre, 2008 yılında 11 ulusal kanalda 63 dizi sunulurken, geçen sezon 7 ulusal kanalda, 42 yerli dizi yayınlandı.
Dizi sektörü 2005-2008 yılları arasında adeta ''patlama'' yaşarken ve 1 milyon liralık bir ekonomik güce erişirken, geçen sezon dizi sektörü yüzde 30 oranında küçüldü ve dizi ekonomisi 700 bin liraya geriledi. Kriz öncesinde sektörde çalışan sayısı 150 bin kişiyi bulurken, yaşanan küçülmeyle sektörde set işçisinden, senaristine, çaycısından, figüranına yaklaşık 50 bin kişi de işini kaybetti.
Kriz nedeniyle reklam gelirleri azalan kanallar, hem yayınladıkları dizilerin sayılarını azaltırken hem de düşük maliyetli sitcom tarzı dizilere ekranlarını açmaya başladı. Drama tarzı dizilerin bölüm başına çekim maliyetleri ortalama 300 bin lirayı bulurken, sitcom tarzı diziler bölüm başına 60 ile 100 bin liralık bütçelerle çekiliyor.
DİZİLERİN MÜLKİYETİ TÜMÜYLE KANALLARA AİT
Dizi sektörünü olumsuz etkileyen ekonomik krizin dizi ihracatına ise olumlu yansıması oldu. Krizde dizi bütçelerini azaltan bir çok ülke, kaliteli dizileri daha ucuz maliyetli almaya yöneldi. Bu noktada Türk dizilerine olan ilgi bir kat daha arttı.
Son yıllarda Orta Doğu ülkelerinde ve Türk Cumhuriyetleri'nde büyük ilgi gören Türk dizilerinin ihracatının yüzde 80'ini Calinos Entertainment yapıyor. Dizi ihracatına 2001 yılında ''Deli Yürek'' dizisini Kazakistan'a satarak başlayan şirket, bugüne kadar 58 diziyi yurt dışına ihraç etti.
Şirketin dizi ihraç ettiği ülkeler arasında Dubai, Özbekistan, Kazakistan, Rusya, Gürcistan, İran, Kuzey Irak, Bulgaristan, Arnavutluk, Almanya, Malezya gibi ülkeler bulunuyor. Kriz yılı olmasına rağmen 2009 yılında 3 bin 670 saatlik dizi ihracatı gerçekleştiren şirketin ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 30 arttı.
Dizilerin ihracat bedelleri bölüm başına 250 ile 10 bin dolar arasında değişirken, şirket yetkilileri Türk dizilerinin ihracat bedellerinin bölüm başına ortalama 6-7 bin dolar arasında olduğunu belirtti. Türkiye'de dizilerin mülkiyeti tümüyle kanallara ait olduğu için yapımcı, yönetmen, senarist, müzisyenler diziler üzerinde hak iddia edemiyor ve telif alamıyor.
CAST AJANSLARININ SAYISI ARTTI
Dizilerin önemli oranda oyuncu ihtiyacını karşılayan ve bundan 10 yıl öncesine kadar sayıları bir elin parmaklarını geçmeyen cast ajanslarının sayısı 100'leri buldu.
Her meslekten 50 bin kişinin kayıtlı olduğu tahmin edilen cast ajanslarına günde ortalama 50 kişi başvuruyor. Kimi zaman dizilerde oynamak, kimi zaman reklamlarda ve filmlerde rol almak umudunu taşıyan oyuncu adayları, ajanslara kayıt olabilmek için 40 ile 200 lira arasında değişen başvuru ücretleri ödüyor. Bazı ajanslarda bunlara ek olarak fotoğraf ve deneme filmi çekimi için de ücret alınıyor.
Cast ajanslarından sağlanan oyuncular dizilerde genellikle yalnızca görüntü figüranı veya hikayeyi etkilemeyecek küçük rollerde kullanılıyor. Dizilerdeki görüntü figüranları sadece cast ajansları aracılığıyla
karşılanıyor.
ÜCRETLER DÜŞTÜ
Kanallar, geçen yıl yaşanan krizle birlikte yapımcı şirketlere ödedikleri ücretlerde yüzde 30 ile 50 oranında indirim yaptı. Oyuncular ve teknik ekibin ücretleri de ortalama yüzde 40 oranında düştü.
Bölüm başına aldığı ücretlere bakıldığında yönetmen 3-15 bin lira, senarist 3-10 bin lira, müzisyen 2-6 bin lira, başrol oyuncusu 5-20 bin lira, orta kademe oyuncular 3-7 bin lira, ünlü olmayan oyuncu 1-5 bin lira, diyaloglu bölüm oyuncusu 50-300 lira, diyalogsuz bölüm oyuncusu 20-50 lira, görüntü figüranı 20-30 lira ücret alıyor.
DİZİLERİ TOPLAM 27 YAPIM ŞİRKETİ ÇEKİYOR
Türkiye'de 10 Mayıs itibariyle 7 ulusal kanalda yayınlanan 42 yerli diziyi 27 yapım şirketi çekiyor. Ancak Türkiye'de dizi ve sinema yapım sektörünü sürükleyen yapımcı sayısının 50 civarında olduğu belirtiliyor. Kriz öncesinde de olduğu gibi Ay Yapım reyting alan 4 dizi ile Türkiye'nin en çok iş yapan yapım şirketi olurken, TMC ve Erler Film ise üç dizinin çekimlerini sürdürüyor.
Türkiye'de dizi çeken yönetmen sayısı 150, senaristlerin sayısı da 300'ü buldu. Türkiye'de yönetmenler gibi genelde senaristler de usta çırak ilişkisiyle yetişiyor. Ancak son yıllarda sektördeki özellikle senarist açığını gidermek için meslek birlikleri senaryo kursları düzenliyor. Senaryo Yazarları Derneği, 20 haftada senaryo yazmayı öğretiyor.
Günümüzde öğrencilerden mühendislere kadar bir çok insan yeni bir meslek edinmek için senarist olmaya çalışıyor. Bu ilginin altında ise senaristlerin dizilerden iyi kazandığı düşüncesi yatıyor. Kriz öncesinde (2006-2008 yıllarında) iyi bir dizinin senaristi bölüm başına 5 ile 15 bin lira arasında ücret alırken, bu ücretler yüzde 40 oranında azalarak 3 ile 10 bin liraya geriledi.
Türkiye'de dizilerin süreleri uzun olduğu için genellikle 2 ya da 3 kişilik senarist ekipleri çalışıyor. Araştırma sonuçlarına göre, yayınlanan 42 dizide görev alan senarist sayısı 74.
KIRAÇ, DİZİ MÜZİĞİ İÇİN AYRI EKİP KURDU
Son dönemlerde dizilerin başarısında müzikleri de büyük pay almaya başladı. Yapımcılar bölümlere özel müzikler bestelenmesine özen gösteriyor. Dizi müzikleri, bölüm başına 2 ile 8 bin lira arasında değişen ücretlerle yapılıyor.
Türkiye'deki dizi müziklerinin büyük bölümünü Kıraç ve Toygar Işıklı yapıyor. Dizi müzikleri için özel bir ekip kuran Kıraç da Işıklı da 4 dizinin müziğini yapıyor. Son yıllarda dizi müziklerinde Mazlum Çimen gibi farklı isimler de yer almaya başladı.
REKLAM GELİRLERİ YÜZDE 20 DÜŞTÜ
Televizyonlar, son yıllarda yayınlarında aldıkları reklam dolayısıyla dizilere daha çok yer vermeye başladı. Kanallar, 80 dakikalık bir dizinin arasına yaklaşık 30 dakika reklam alıyor. Reklam tarifeleri kanallara göre farklılık gösterse de saat 20.00 ile 23.00 arasında yayınlanan dizi arasındaki reklamların saniye fiyatı 200 ile 400 lira arasında değişiyor.
Kriz öncesinde iyi reyting alan diziler bölüm başına 300 ile 900 bin lira arasında değişen reklam alırken, krizde kanalların reklam gelirleri yüzde 20 oranında düştü.
Sponsorlar da dizilere önemli bir gelir getiriyor. Marka bilinirliklerini güçlendirmek isteyen firmalar, dizileri kullanmaya başladı. Dizilere ana sponsor olmak için markaların bölüm başına 10 ile 70 bin lira ödemeleri gerekiyor. Reklamdan kısan bir çok firmanın krizde dizi sponsorluğundan kısmadığı görüldü.
