Çin kaynaklarında Asya'da ilk Türk siyasi varlığı M.Ö. 3.yy'da Hunlar başlatmıştır. Bu devlet Mete Han döneminde büyük bir devlet kurmuş ve Moğolları yenmiştir. Moğolları yenilgiye uğratan Hunlar, son derece önemli ticaret yollarını denetim altına almıştır. Asya Hunları olarak ifade edilen bu devlet yıkıldıktan sonra Göktürkler ve Uygurlar gibi çeşitli devletler kurulmuştur. Kurulan ilk Türk devletleri ettikleri mücadeleler ile Orhun Kitabeleri gibi önemli eserler içerisinde yer almaktadır.
TÜRK İSMİNİ KULLANAN İLK TÜRK DEVLETİ
Tarihte Türk ismini kullanan ilk Türk devleti Göktürk Devleti'dir. 552 yılında kurulmuş olan bu devlet, kısa zamanda büyümüş Orhun bölgesinde Moğol Menşeli Juan-Juanları yok ederek güneydeki Çin üzerine baskı kurmuşlardır. Göktürk Devleti, nüfuz sahasını batıda, Bizans ve Sasani topraklarına kadar genişletmiştir. Aynı zamanda Sasaniler ile işbirliği yapmış güneydeki Eftalitleri yok ederek güneye doğru genişlemişlerdir.
Göktürkler doğuya doğru da seferler düzenledi. Özellikle Kore kavimleri ile olan münasebetleri önem taşımaktadır. Göktürk askerleri Göktürk himayesinde tüccarlar Çin içlerinden Karadeniz'in kuzeyine kadar olan topraklarda rahat hareket ediyorlardı.
Göktürkler ayrıca Türk boyları birliği idi. Çin hileleri nedeniyle 582 yılında ikiye bölünen Göktürk Devleti'nin doğu kısmı, Çin tarafından tehlike olarak görülüyordu. Göktürkler bu tarihe kadar güçlerinin en uç noktasını yaşıyordu. Ancak yozlaşma, kıtlık ve Çin oyunları sebebi ile I.Göktürk devleti 630 yılında yıkıldı. Batı Göktürk devleti de yaşanan bu gelişmeden sonra Çin'e tâbi oldu.
TÜRK İSMİYLE KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ
Göktürk Devleti'nin yıkılmasından sonra Türk ismi ile kurulan (Kutluk Kağan) II. Göktürk Devleti tarihte yerini almıştır. II. Göktürk Devleti 582 yılında kurulmuş olup bilge devlet adamları ve kudretli Kağanları ile Türkistan Sahasının en önemli devletlerinden biri oldu. Özellikle Bilge Kağan dönemi II. Göktürk Devleti'nin en parlak dönemi olarak tarihe geçmiştir.
Yazıyı kullanan ilk Türk devleti II.Göktürk Devleti'dir. Göktürk alfabesini kullanmış ve ilk alfabeyi kullanan Türk Devleti unvanını almışlardır. Göktürk devleti döneminde Türk tarihinin ilk yazılı örneği olan Orhun kitabeleri kaleme alınmıştır. Aynı zamanda Ergenekon Destanı bu dönemde oluşturulmuştur. Bilge Kağan döneminde zirve yapan bu devlet Kültigin, Bilge Kağan ve Vezir Tonyukuk'un ölümlerinin ardından giderek gücünü kaybetmiştir. Devletin bu halinden yararlanan Basmiller, Karluklar ve Uygurlar II.Göktürk Devleti'ni 744 yılında yıkmışlardır.
BUGÜNE KADAR KAÇ TÜRK DEVLETİ KURULMUŞTUR?
Tarih sahnesinde yer alan devletler gittikleri her alanda kültürlerini de götürmüş ve diğer coğrafyaların kültürlerinden de etkilenmişlerdir. Bugüne dek kurulan 16 Türk devleti bulunmaktadır. Bu devletler;
KÂĞIT VE MATBAAYI KULLANAN İLK TÜRK DEVLETİ
Türk tarihine kâğıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devleti Uygurlardır. Aynı zamanda yerleşik hayata geçen ilk Türk Topluluğu olarak bilinirler. Bu açıdan ilk mimari eserler Uygurlar tarafından bırakılmıştır. Uygur alfabesinin kullanmışlar ve kütüphane kurmuşlardır.
Modern tarım ile de uğraşan Uygur Devleti, kültür ve uygarlık bakımından Orta Asya devletleri içinde gelişmiş devlet olma niteliği taşımaktadır. Uygur Devleti Çin ile yakın ilişkiler kurmuş ve Mani dinini benimsemişlerdir. Kırgız saldırıları neticesinde yıkılan Uygur Devleti, Turfan ve Kansu Uygurları olarak 2'ye ayrılmışlardır.