Ortaokul ve liselerde Divan Edebiyatı öğrencilere anlatılanlar arasındadır. Tezkire nedir? Sorusunun cevabını bilmek öğrencilere sınavlarından yüksek puan aldıracaktır. Türk edebiyatında ve Anadolu sahasında yazılan 16,17,18. Yüzyıl tezkireler ve yazarları öğrencilere yüksek puanın yanında iyi bir edebiyat bilgisi de katacaktır. Peki ya tezkire nedir?
Günümüzde tanınmış şahısların hikayelerini, yaşam öykülerini, yaptıklarını biyografi dediğimiz türü okuyarak öğrenebiliyoruz. Geçmişte bu durumun ismi de tezkire idi. Tezkire, eski zamanlarda belli bir meslekte kendini yetiştirmiş olan kişilerin hayat hikayelerinin anlatıldığı eserlere verilen genel isimdi. Tezkire ve biyografinin çok fazla ortak özelliği bulunmasına karşın tamamen aynı değillerdi. İkisi arasında bariz farklar mevcuttur.
• Divan edebiyatı dönemine ait bir türdür.
• Süslü bir dili vardır.
• Belli bir düzen çerçevesinde yazılır ve hazırlanırdı.
• Tezkirelerde genel konu, anlatılmakta olan kişinin eserleri ve yaptıklarının yanında yaşam öyküsüdür de.
• Yine aynı şekilde tezkirelerde anlatımı yapılan kişinin hayatı belli bölümlere ayrılarak anlatılır.
• Tezkirelerin yazılmış olduğu türler farklıydı ve meslek grubuna göre sınıflandırılmaktaydılar. Buna göre meslek gruplarının toplandığı ayrı ayrı tezkireler vardı.
• Tezkireler giriş, asıl metin ve bitiş olmak üzere üç kısımdan oluşurlardı.
Tezkirenin çoğulu "tezakir" olarak bilinmektedir ve kelime anlamı olarak da tezkire "zikredilen, sözü edilen ve bahsi geçen" anlamlarına gelir. Tezkireler konu ve kapsadığı insanların mesleğine göre de çeşitli isimler almışlardır. Bu türlerin isimlerinin anlamı da aşağıdaki gibidir.
• Tezkiretü'l – Şuara (Şairler Tezkiresi)
• Tezkiretü'l – Evliya (Evliyalar Tezkiresi)
• Tezkiretü'l – Hattatin (Hattatlar Tezkiresi)
Divan edebiyatı türü içerisinde ilk görülen tezkireler 15. Yüzyılın sonları ile 16. Yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştır. Divan edebiyatında 15. Yüzyılın başında görülen tezkireler Cumhuriyet dönemine kadar yazılmaya devam etmiştir. İlk tezkire örnekleri ise aşağıdaki gibidir.
• Nevai - Mecâlisü'n-Nefâis (1491)
• Sehi – Heşt Bihişt (1538)
• Latifi – Latifi Tezkiresi (1546)
• Ahdi – Gülşen-i Şuara (1563)
• Aşık Çelebi – Meşairü'ş – Şuara (1566)
• Hasan Çelebi – Kınalızade Tezkiresi (1585)
• Beyani – Beyani Tezkiresi (XVI. Yüzyıl)