Söz sanatları, diğer adıyla edebi sanatlar, ifade edilmek istenenin düz anlamından çıkarak yeniden ifade etmektir. Söz sanatları arasında yer alan telmih sanatı hatırlatma olarak da bilinir. Edebiyatta sıkça kullanılan bu kavram, çok kişi tarafından merak edilmiştir. Telmih sanatı halk edebiyatında sıklıkla kullanılan ve divan edebiyatında şair ve yazarların da tercih ettiği bir söz sanatıdır. Günümüzde de kullanılan bu söz sanatının anlamı merak edilmiştir. Telmih nedir sorusuna dair pek çok tanım yapılmıştır. Telmih sanatı ile ilgili pek çok örnek bulmak da mümkündür. Peki, telmih nedir? Bu sanata dair detaylar...
Telmih, bir söz sırasında herkes tarafından bilinen herhangi bir olayı geçmişteki olaylara, önemli kişilere veya bir inanca bağlayan, onlara işaret eden bir söz sanatıdır. Anımsatma, hatırlatma anlamlarına da gelen telmih, çağrışımlara dayanır. Bu çağrışımlarda bizzat anımsatılan durum uzun uzadıya açıklanmaz. Bu, bir veya iki sözcükle ifade edilir. Telmih sanatında anlatılan duygular ve işaret edilen olaylar arasında gizli bir benzetme ilişkisi vardır.
Telmih sanatına dair pek çok örnek vardır. Bu örnekler şu şekildedir;
"İnsanız, en şerefli mahlukuz;
Deyip de pek fazla övünmemiz haksız!
Atamız elma çaldı cennetten;
Biz o hırsızların çocuklarıyız."
Burada şair, "Atamız elma çaldı cennetten" dizesiyle Âdem ve Havva'nın cennetten kovulmasına neden olan olayı anımsatmakta ve telmih sanatına başvurmaktadır.
"Ey dost senin yoluna / Canım vereyim Mevlâ
Aşkını komayayım / Od'o gireyim Mevlâ"
Burada son dizedeki "ateş" anlamına gelen "od" kavramı, Hz. İbrahim'in ateşe atılmasına ve ateşin gül bahçesine dönmesinde telmih sanatı kullanılmıştır.
Telmih, bir sözün herhangi bir kıssaya, geçmişteki bir olaya, meşhur hikâye ve efsanelere, ünlü bir kişiye, ayet ve hadislere işaret etmektir. Telmihin başarılı olması için okuyucu, dolaylı anlatıma konu olan düşünceyi rahatça anlamalıdır. Divan edebiyatında özellikle dini hikayeler, din büyükleri ile kahramanları, Kuran ayetleri ve mesnevi kahramanları telmih konusu olmuştur. Telmihte anlatılan konu ile işaret edilen olay arasında benzetme olur.