İnsanlar her zaman kendi tarihlerini merak etmişlerdir. Geçmişin bilinmezliği her zaman ilgi çekici bir konu olarak karşımıza çıkmıştır. İşte tarih bilimi ile zamanda yolculuk yapmak ve insanlığın geçmişine şahit olmak mümkündür. Tarih bilimi bunu yaparken birçok bilimden faydalanmaktadır. Bu bilimlerin her birinin işlevi birbirinden farklı olup, hepsi tarihin kapısının aralanmasında ayrı bir rol oynamaktadır. İşte bizler için tarihin kapılarının aralanmasında rol oynayan tarihe yardımcı bilim dalları!
TARİHE YARDIMCI BİLİM DALLARI NELERDİR?
En kısa tanımı ile tarih, geçmiş olayların incelenmesini konu edinen sosyal bilime verilen isimdir. Tarih biliminin konusunu insanların faaliyetlerini ve bu faaliyetlerin sonuçlarını incelemek oluşturmaktadır. Tarih bilimi sosyal bilimlerin belki de en geniş kapsamlı olanıdır. Pek çok bilim, tarih bilimi ile birlikte çalışmakta ve ona yardımcı olmaktadır. Yani tarihin faydalandığı bilim dalları oldukça fazladır. Peki tarihe yardımcı bilim dalları nelerdir? Tarihe yardımcı bilim dalları şunlardır: Antropoloji, arkeoloji, coğrafya, epigrafi, etnografya, filoloji, heraldik, kimya, kronoloji, nümizmatik, paleografi, sosyoloji ve topomoni.
TARİHE YARDIMCI BİLİM DALLARI ÇALIŞMA ALANLARI VE ÖRNEKLERİ
Yukarıda tarihe yardımcı bilim dallarının neler olduğu ismen belirtilmiştir. Burada ise tarihe yardımcı bilim dallarının çalışma alanlarının neler olduğuna kısaca değinilecektir. Tarihe yardımcı bilim dalları ve bunların çalışma alanı kısaca şu şekildedir:
Antropoloji: Antropoloji insanı toplulukla bir bütün olarak inceleyen bir bilim dalıdır. Antropoloji yaptığı çalışmalar ile insanlık tarihinin en eski dönemlerinin bile aydınlatılmasında tarihe yardımcı olmaktadır.
Arkeoloji: Arkeoloji en basit hali ile kazılar aracılığı ile geçmiş uygarlıklara ait şeyleri gün yüzüne çıkartan bilimdir. Tarih ile ilgili daha kapsamlı ve somut verilere ulaşmanın bir yolu arkeolojiden geçmektedir. Geçmiş uygarlıklara ilişkin eşya, yapı vb. buluntular arkeoloji bilimi ile yeryüzüne çıkarılmaktadır. İşte arkeolojinin ortaya çıkardığı bu eserlerden tarih bilimi faydalanmakta ve bazı boşlukları doldurmakta bu eserleri kullanmaktadır.
Coğrafya: Her tarihi olay bir mekanda meydana gelmektedir. Mekansız bir tarih yoktur. Mekan, tarihin ana unsurlarından birisidir. Bu nedenle coğrafya ile tarih birbirinden ayrılamaz iki kardeş gibidir. Tarihi olayların meydana gelmesinde yeryüzü şekilleri, iklimler vb. Coğrafi faktörler rol oynayabilmektedir. Bu nedenle bir tarihi olayı daha iyi anlamak için o olayın gerçekleştiği coğrafyayı incelemek gerekebilmektedir. İşte tarih böyle anlarda yüzünü coğrafyaya dönmektedir.
Epigrafi: Epgrafi, anıtlar başta olmak üzere sert yüzeylere yazılmış olan yazıları ve kitabeleri inceleyen bilim dalıdır. Kitabelerin içerikleri dönemleri hakkında oldukça önemli bilgiler barındırdığından, tarih açısından önemlidir.
Etnografya: Etnografya aslında bir kültür bilimidir. Geçmişten günümüze var olmuş olan toplumların kültürlerini inceleyerek, bunların birbirleri ile olan etkileşimlerini ortaya koymaya yardımcı olmaktadır. Uygarlıkların birbirleri ile olan iletişimlerini ortaya koyarak da tarih bilimine önemli bulgular sunmaktadır.
Filoloji: Filoloji geçmişten günümüze var olmuş dilleri incelemekle görevlidir. Bir tarihçinin araştırmasını doğru şekilde yapabilmesi için önce geçmiş dilleri anlayabilmesi gerekmektedir. İşte burada devreye filoloji girmektedir.
Heraldik: Heraldik armaları incelemekle görevli bilim dalıdır. İncelenen bu armalarda tarihin aydınlatılmasına yardımcı olmaktadır.
Kimya: Kimya bilimi, Karbon 14 metodu kullanılarak, elde edilen tarihi buluntuların madde yapısını inceleyerek, bu buluntuların hangi zamana ait olduklarını ortaya çıkartmaktadır. Bu da buluntuların tarih içerisindeki yerini belirleyerek, tarih bilimine katkı sağlamaktadır.
Kronoloji: Kronoloji, tarihi olayların bir zaman çizelgesi üzerinde sıralanmasında rol oynayan bilim dalıdır. Bu açıdan tarih ile iç içedir. Zira tarihi doğru olarak tespit edilemeyen olaylar tarih bilimi içerisinde yer alamayacaktır. Nasıl ki yersiz bir tarihi olay yoksa, zamansız da bir tarihi olay bulunmamaktadır.
Nümizmatik: Nümizmatik eski paraları, sikkeleri ve madalyaları inceleyen bilimdir. Nmizmatik araştırmaları sonucunda elde edilen eski paralar, ait oldukları uygarlıklar hakkında bilgi edinilmesinde tarih bilimine yardımcı olmaktadır.
Paleografi: Paleografi, eski yazıları inceleyen bilim dalıdır. Bir tarihçi için eski dillerin anlamlarını bilmek kadar, eski yazıların da içeriğini bilmek önemlidir.
Sosyoloji: Sosyoloji, kısaca toplum bilimidir. Sosyoloji toplumlardaki sosyal ilişkileri inceleyen bilim dalıdır. Tarih ise bu incelemelerden yararlanarak kendi araştırmalarında daha doğru sonuçlara ulaşmaktadır.
Topomoni: Yer adları bilimine topomoni denmektedir. Bir yerin isminin kökeninin nereden geldiğini belirlemekte topomoni devreye girmektedir.
TARİH ÖNCESİ DÖNEMDE KULLANILAN TARİHE YARDIMCI BİLİM DALLARI
İnsanlık tarihinde yazının icadından önceki dönemlere tarih öncesi dönem denmektedir. Tarih öncesi dönemde kullanılan tarihe yardımcı bilim dallarının başında arkeoloji gelmektedir. Arkeolojik çalışmalar sonucunda elde edilen bulgular tarih öncesi döneme ait araştırmalarda tarih biliminin en önemli kaynağı ve yardımcısıdır. Arkeolojinin yanı sıra etnografya bilimi de yaptığı araştırmalar ile yazılı kaynakların olmadığı dönemlerin aydınlatılmasında rol almaktadır. Aslında nümizmatik, paleografi, epigrafi ve heraldik bilimleri hariç olmak üzere kalan tüm bilim alanları tarih öncesi dönemde yapılacak olan tarihi araştırmada kullanılabilmektedir. Sayılan bu dört sosyal bilim alanı ise tarih öncesi devirleri aydınlatmada kullanılmayan bilimlerdir.
