Sözcük türleri konu anlatımı, doğada, etrafımıza baktığımızda, varlıkları ve bu varlıkların hareketleri görülmektedir. Bu varlıkları adlarla, hareketleri ise eylemlerle ifade edilmektedir. Bu konu örneklerle oldukça kolaylaşmaktadır. Sınavların önemli konularından biridir. Dilbilgisi dersinin temelini oluşturmakta ve farklı sözcük türleri bulunmaktadır. Birçok özelliği olan sözcük türleri, konu anlatımı, kelime türleri örneklerle pekiştirilir. Sözcük türleri konu anlatımı – sözcük türleri nelerdir, kaça ayrılır ve nasıl bulunur? Sorularının cevaplarını derledik.
İsim ve fiil kelime türleri içinde ana türlerdir. Buna göre sözcük çeşitleri isim soylu kelimeler ve fiil soylu kelimeler olmak üzere ikiye ayrılmakta ve dokuz başlık altında incelenir. Bunlar:
Sözcük Türleri: İsim soylu sözcükler ve fiil soylu sözcükler
İsim soylu sözcükler: İsim (Ad), Zamir (Adıl), Edat (İlgeç), Ünlem, Sıfat (Ön ad), Zarf (Belirteç), Bağlaç
Fiil soylu sözcükler: Fiil (Eylem), Fiilimsi( Eylemsi)
İsim: Varlıkların, duyguların, kavramların, düşüncelerin ve çeşitli durumların karşılığı olarak kullanılan sözcüklere denir. İsimler varlıkların verilişlerine göre (özel isim, cins isim), varlıkların sayılarına göre(tekil, çoğul, topluluk ismi), varlıkların oluşuna göre(soyut, somut isim) diye üçe ayrılır.
Örnekler: Ali, kitap, pencere, Türkiye, hoşgörü, aslan, aile…
Sıfat (ön ad): Varlıkları daha iyi anlatabilmek için tanıtıcı sözcükler kullanırız. Bu sözcükleri isimlerin önüne getirerek varlıkların rengini, şeklini, durumunu, sayısını belirtiriz. İsimlerin önüne gelerek onları niteleyen veya belirten sözcüklere sıfat denir. Sıfatlar, niteleme ve belirtme sıfatları olarak ikiye ayrılır.
Örnekler: Bu akşam eski bir arkadaşımla masmavi denizi seyrettik.
Çalışkan öğrenci sınavda birinci oldu. (çalışkan sözcüğü öğrenci simini özelliğini belirtmektedir.)
Zamir(adıl): İsmin yerini kullanılan kelimelere denir. Yerini tuttukları varlıklara ve özelliklerine göre ikiye ayrılır: 1) Sözcük durumundaki zamirler(kişi, işaret, belgisiz, soru zamirleri), 2) ek durumundaki zamirler (iyelik (aitlik), ilgi zamirleri)
Örnekler: Benim taşıdığım kutu çok ağır, senin taşıdığın kutu çok hafif.
Annem bana hediye almış.
Zarf (Belirteç): Fiillerden, fiilimsilerden, sıfatlardan veya kendiyle aynı görevdeki kelimelerden önce gelerek onların özelliklerini, zamanını, yönünü, miktarını belirten sözcüklere denir. Zarflar; durum, zaman, miktar, yer- yön, soru zarfı olarak beşe ayrılır.
Örnekler: Öğrenciler kitaptaki metni okuyor.
Öğrenciler kitaptaki metni sessizce okuyor.
Yukarıdaki ilk cümlede okuma eyleminin yapıldığını görüyoruz. İkinci cümlede ise okuma eyleminin sessizce yapıldığı belirtilmiştir ve zarf kullanılmıştır.
Edat (İlgeç): Tek başlarına anlam taşımayan, kendisinden önceki kelimeyle ilgi kurarak cümle içinde anlam kazanan sözcüklere denir. Gibi, kadar, ile, için, dolayı, ötürü, yalnız, ancak, tek… en çok kullanılan edatlardandır.
Örnekler: Kömür gibi gözleri var. ( Burada cümleye benzerlik anlamı katar ve cümlenin bir parçası olur, cümleden çıkarılamaz.)
Derenin taşması ile köy sular altında kaldı.(neden / sebep)
Bağlaç: Eş görevli sözcük ve sözcük gruplarını, anlamca ilgili cümleleri birbirine bağlayan sözcüklere denir.
Örnekler: Bana kızmış; oysa ben ona bir şey yapmadım.
Hiç tepki vermedi, halbuki sevinmesini bekliyordum.
Ünlem: Sevinme, korkma, kızma, mutluluk, şaşkınlık gibi aşırı heyecan bildiren ifadelerin sonuna konur. Ayrıca; emir, çağrı, hitap ve yasaklama bildiren cümlelerde de kullanılır ve vurgulanarak okunur.
Örnekler: Ey, Türk gençliği! Birinci vazifen…
Eyvah!
Fiil (eylem): Bir durumu, eylemi veya oluşu anlatan sözcüklere denir. Fiiller kip(zaman) ve Kişi(şahıs) eklerini alarak çekimler. Anlamlarına göre ve yapılarına göre ikiye ayrılır.
Örnekler: okudu – oku(mak) /oku(ma)dı -- fiil
Uyuyor – uyu(mak) / uyu(mu)yor -- fiil
Fiilimsi (eylemsi): Fiillere getirilen birtakım eklerle oluşturulan; fiillerin isim, sıfat, zarf şeklini yapan sözcüklere denir. İsim fiil(-iş, -me, -mek) , Sıfat fiil(-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş), Zarf fiil(-ken, -meden, -ip, ince, -dikçe,-diğinde) diye üçe ayrılır.
Örnek: Bu çocuğun yürüyüşünde bile hayır yok. Cümlesinde (yürüyüşünde )isim fiili, iyelik (ü) ve hal eklerini(-de) alarak kullanılmıştır.
İsim
Zamir
Sıfat
Zarf
Edat
Bağlaç
Ünlem
Eylem
